Alba Iulia

Jeszcze w II w, po podboju Dacji, Rzymiamie utworzyli tu potężny obóz warowny. Stał się on główną kwaterą wojskową w podbitej prowincji i stacjonował tu XIII legion Gemina. Powstały przy obozie gród nosił nazwę Apulum był głównym ośrodkiem administracyjnym w rzymskiej Dacji. Po jego zniszczeniu przez plemiona Markomanów w czasie wędrówek ludów, gród odbudowali przybyli tu w VII w Słowianie i nadali mu nazwe Bălgrad (czyli "Biały Gród"). Nazwa ta pozostała do dziś w odniesieniu do resztek średniowiecznego grodu , zachowanych w obrębie późniejszej twierdzy. Był on prawdopodobnie w IX i Xw siedzibą niezależnego kniazia przeciwstawiającego się ekspansji Madziarów od zachodu. Węgrzy w końcu gród zdobyli i z początkiem XIIw założyli tu katolickie biskupstwo.

Od 1177r staje się Alba Iulia stolicą węgierskiego komitatu. W XIIIw oprócz Węgrów i Wołochów osiedlają się tu również Sasi, używajac dla miasta nazwy Weissenburg. Gdy w 1541r Siedmiogród staje się autonomicznym księstwem węgierskim pod zwierzchnictwem tureckim, Alba Iulia zostaje oficjalnie jego stolicą (choć praktycznie była nią już wcześniej) i tę rolę pełni aż do 1690r. Już od średniowiecza miasto było ważnym ośrodkiem kulturalnym, ale szczególny rozwój pod tym względem nastapił w XVIIw. W 1662r książe Gabriel Bethlen zakłada tu wszechnicę (tzw. Akademię Bethlena) a przy metropolii parwosławnej działa oficyna wydawnicza (założona jeszcze przez Michaala Walecznego w czasie krótkotrwalego zjednoczenia ziem rumuńskich na poczatku XVIIw), gdzie drukuje się książki w jezyku rumuńskim.

Już w czasie panowania austriackiego w Siedmiogrodzie, w latach 1714-38 na polecenie cesarza Karola IV wzniesiono na płaskowyżu nad miastem potężną twierdzę według kanonów fortyfikacji marszałka Vaubana. Na cześć monarchy nazwano ją "Alba Carolina" a miasto Karlsburg. Była to wtedy jedna z największych twierdz w tej części Europy. Odtąd stacjonował tu silny granizon gotów bronić wschodnich posiadłości habsburskiej monarchii. Była też cytadela więzieniem i miejscem kaźni - m.in przywódców powstania Horii w 1784r.

Z wielu doniosłych wydarzeń historycznych jakich świadkiem była Alba Iulia, bez wątpienia najważniejsze w historii ziem rumuńskich rozegrało się 1 grudnia 1918r. Wtedy to wielkie zgomadzenie siedmiogrodzkich Rumunów uchwaliło tu zjednoczenie Siedmiogrodu z rumuńską macierzą. Władze Rumunii (i to od okresu międzywojennego, przez rządy komunistyczne, aż do czasów obecnych) nadały miastu szczególną rolę historyczno-propagandową. Tu odbywają się liczne uroczystości patriotyczne i obchody święta narodowego, które po rewolucji 1989r przeniesiono właśnie na grudzień. Historyczna rola Węgrów i Sasów w dziejach miasta została zepchnięta na margines.

Dla turysty spoza Rumunii Alba Iulia to przede wszystkim zabytki i wspaniała współczesna architektura. Miasto dzieli się na dwie częsci: dolną - wschodnią, z centrum administracyjnym i handlowym, a także "fajerwerkami" nowoczesnej architektury mieszkalnej i przemysłowymi przedmieściami, oraz zachodnią - położoną na płaskowyżu opadającym skarpą nad centrum, gdzie znajdują się główne zabytki historyczne. Z dolnego centrum można tam dotrzeć od północnego-zachodu przez Calea Moţilor i bul. Horea lub bezpośrednio od wschodu przez bramę Karola.

Od zachodu u wejścia na teren twierdzy znajdują się dwie sąsiadujące ze sobą, monumentalne katedry: katolicka i prawosławna. Pierwsza z nich pochodzi aż z XIIIw i została wybudowana przez osadzonych tu Sasów w miejscu wcześniejszej, romańskiej świątyni biskupiej, zniszczonej w czasie najazdów tatarskich. Okazała kamienna budowla z frontonem zwieńczonym nie dokończonymi niestety wieżami, łączy w swej bryle cechy romańskie i wczesnego gotyku. Należy do najlepiej zachowanych kościołów z tego okresu w Europie Środkowej. Świątynia jest trzynawowa z transeptem i trzema półkolistymi absydami. Na przestrzeni wieków nagromadziło się tu wiele elmetów reprezentujących różne style jak: wczesnogotycki portal pod wieżą, gotycki ołtarz, renesansowa kaplica Lazo ze wspaniałymi portalami i delikatną ornamentyką czy barokowe elementy we frontonie. Jest katedra także ważną nekropolią - przede wszystkim wielce zasłużonego nie tylko dla Węgier rodu Hunyadich, z Janem de Hunedoara na czele. Obok stoi wybudowana o prawie 700 lat później monumentalna katedra prawosławna z 1922r. To najokazalsza świątynia z serii cerkwii budowanych przez władze rumuńskie po przyłączeniu Siedmiogrodu.

Katedralna cerkiew otoczona jest okazłym murem z kunsztownymi podcieniami i z potężną bramą - dzwonnicą pośrodku. Całość tego kompleksu nawiązuje architektonicznie do cerkwi hospodarów wołoskich w Tîrgovişte i ma podkreślać rumuńską obecność w Alba Iulia oraz stanowi swoisty pomnik zjednoczenia.

Na tyłach i z boku obu katedr znajdują się zabudowania należące do potężnej twierdzy "Alba Carolina" wzniesionej w latach 1715-1738. Obejmuje ona teren ok 70 ha lecz spacerując po niej trudno od razu dostrzec klasyczne założenie 6-kątnego bastionu osadzonego na szerszym 12-kątnym układzie fortyfikacji (najlepiej widoczne z lotu ptaka). Twierdzę zbudowano wedlug planów włoskiego architekta Giovanniego Morando Viscontiego, a przy pracy zatrudniono ponad 20 tys. miejscowych chłopów. Najlepiej zachowały się mury i wschodnia brama z bogatym barokowym portalem i z widokowym tarasem (obok pomnik konny ceszrza Karola IV), do którego przez środek całego kompleksu prowadzi wygodna aleja (str. Mihai Viteazul - Michala Walecznego). Mija ona inne historyczne zabudowania dziś znajdujące się w obrębie kompleksu twierdzy, takie jak: dawny pałac, który pierwotnie był siedzibą katolickiego biskupa Siedmiogrodu, a później rezydencją książat i miejscem obrad sejmów krajowych (XVIw - znacznie przebudowany), renesansowy pałac Bethlena czy biblioteka Batthyanaeum - fundacja biskupa Ignacego Batthyany (1792r), luminarza kultury i bibliofila, założyciela "Instytutu dla uczonych".

Biblioteka ta mieści się w dawnym klasztorze trynitarzy i zawiera m.in ok 1200 bezcennych rękopisów od VII po XVw, w tym wiele "białych kruków". W tym samym budynku mieści się także najstarsze w Rumunii obserwatorium astronomiczne z archaicznym instrumentarium - założone również przez biskupa Batthyany'ego. Również przy str. M. Viteazul (nr 12-14) znajduje się Muzeum Zjednoczenia (Unirii), w którym szczególnym miejscem jest Sala Unirii, w której 1 grudnia 1918r podpisano akt zjednoczenia Siedmiogrodu z Rumunią. W całym kompleksie historycznym oprócz pamiątek i tablic okolicznościowych, nawiązujących do zjednoczenia, znajdziemy również symbole związane z postacią rumuńskiego przywódcy chłopskiego Horii - szczególnie tu czczonego. Po upadku powstania, którego był wodzem, został w twierdzy uwięziony, a następnie po torturach publicznie stracony (1785r). Do tej tematyki nawiązuje m.in 28m wysokości obelisk z płaskorzeźbą przedstawiajacą przemawiających przywódców powstania.

Oprócz obiektów historycznych część zabudowy twierdzy to koszary i inne obiekty wojskowe, jako że w dalszym ciągu stacjonują tu oddziały armii rumuńskiej. Kompleks historyczny w obrębie twierdzy jest uzupełniony współczesną zabudową płaskowyżu, co daje pewną ciekawą, urbanistyczną całość, starannie zaprojektowaną przez rumuńskich architektów.

Katedrę prawosławną poprzedza rozległy plac (miejsce parad i uroczystości patriotycznych) a następnie dwa krzyżujące się szerokie bulwary z monumentalną, w wiekszości symetrycznie rozmieszczoną zabudową o lekko amfiteatralnym charakterze. Arterię, będącą na przedłużeniu osi katedry, zamyka okazała budowla-pomnik zwieńczona ażurowym łukiem i poprzedzona skwerem z fontanną.

Rumunia od lat słynęła ze współczesnej architektury, ciekawie łączącej tradycje narodowe z funkcjonalizmem, monumentalizmem i estetyką końca XXw, choć nie zawsze grzeszącą starannością wykonania. Jej kwintesencja jest właśnie w Alba Iulia i trzeba przyznać, że w odróżnieniu od wielu innych miast cechują ją również starannośc, schludność i uporządkowanie otoczenia.

Przez Alba Iulia przechodzi biegnąca doliną Maruszy jedna z głównych linii kolejowych Siedmiogrodu, którą można tu dotrzeć od strony Klużu oraz Aradu i Timiszoary. Kilkanaście kilometrów na północ (w Teiuş) i na południe (Vinitu de Jos), znajdują się stacje węzłowe, gdzie dochodzą linie od strony Braszowa i Bukaresztu oraz z Sybina. W Alba Iulia zatrzymują się wszystkie pociągi pospieszne i ekspresy. Dworzec kolejowy i autobusowy (m.in połączenia do Klużu i Sybina) znajdują się na wschodnim skraju dolnej części miasta.

Noclegi umożliwiają hotele: Parc - str. Primaverii 4, tel. 811-723, Transilvania - str. I. Maniu 22, tel. 812-547, Cetatea - piata Unirii 3, tel. 823-804.

Źródło: www.tpr.pl