Góry Świętokrzyskie - atrakcje, szlaki, ciekawostki
Góry Świętokrzyskie to jeden z piękniejszych, ale nadal niedocenianych zakątków Polski. Czas odczarować tę magiczną krainę i przedstawić ją większemu gronu turystów. Region jest bowiem niezwykle różnorodny, obfitujący w liczne atrakcje a także niesamowite miejsca.
Turyści, którzy planują wyjazdy w góry, rzadko kiedy decydują się na wypoczynek właśnie w Górach Świętokrzyskich. Jednak jest to region, który zachwyca zarówno przyrodą, jak też ciekawą historią, kulturą oraz atrakcjami. Warto przyjechać tu z dziećmi, to również fantastyczne miejsce dla par, które warto wziąć pod uwagę planując nie tylko weekendowy wypad, ale i dłuższy urlop.
Góry Świętokrzyskie uznaje się za jeden z najstarszych łańcuchów górskich w Europie. Mają około 500 mln lat (podobnie jak Góry Pieprzowe, położone nieopodal Sandomierza) i po raz pierwszy zostały wypiętrzone w kambrze. Później proces powtarzał się jeszcze dwukrotnie. Charakterystyczne dla ich krajobrazu są głęboko wcięte doliny, gołoborza oraz skałki ostańcowe, można podziwiać także strome stoki. W oczy rzucają się również jodłowe i bukowe lasy Gór Świętokrzyskich.
Widok na Łysicę, fot. ©Monika, Adobe Stock
Baza noclegowa regionu obejmuje przede wszystkim agroturystyka w Górach Świętokrzyskich, turystów interesują także domki. Można je wynająć w okolicy Świętej Katarzyny oraz w Nowej Słupi, położonej u stóp Łysej Góry. Warte uwagi są także Kielce, stolica województwa świętokrzyskiego, w którym leżą Góry Świętokrzyskie.
Czytaj także: Weekend w Kielcach - co warto zobaczyć?
Góry Świętokrzyskie - charakterystyka
Co warto wiedzieć o obszarze jednych z najstarszych gór na terenie Polski? Jak już wspominaliśmy, region jest ciekawy i niezwykle różnorodny. Może przecież poszczycić się historią trwającą 500 mln lat!
Położenie Gór Świętokrzyskich
Góry Świętokrzyskie położone są oczywiście na terenie województwa świętokrzyskiego. Natomiast jeśli chcemy określić ich dokładną lokalizację, musimy być bardziej precyzyjni. Na pewno trzeba podkreślić, że dzięki łatwemu dojazdowi z całej Polski noclegi w Górach Świętokrzyskich to świetna opcja dla turystów poszukujących pomysłu na wypoczynek.
Znajdują się w centralnej części Wyżyny Kieleckiej. Najwyższym szczytem Gór Świętokrzyskich jest Łysica (614 m n.p.m.), położona we wschodniej części pasma Łysogór, natomiast drugi co do wysokości wierzchołek to Łysa Góra (594 m n.p.m.). Wzniesienie określa się również mianem Łyśca i Świętego Krzyża, od którego pochodzi nazwa całego pasma górskiego. Jednak zanim zgodzono się, że Góry Świętokrzyskie są Górami Świętokrzyskimi, naukowcy toczyli długie debaty.
Jeszcze na początku XX wieku była stosowana różnorodna terminologia: Góry Sandomierskie, Góry Kielecko-Sandomierskie, Góry Sandomiersko-Kieleckie, Góry Kieleckie a także Góry Środkowopolskie. Problem miał rozwiązać Zjazd Geografów (zorganizowany w 1922 r.), ustalono jednak, że tereny pomiędzy Wisłą a Pilicą będą nazywać się Średniogórzem Polskim. Upowszechnienie nazwy "Góry Świętokrzyskie" zawdzięczamy dwóm geologom, Janowi Czarnockiemu i Janowi Samsonowiczowi, którzy jej konsekwentnie używali, pomijając przy tym ustalenia ze zjazdu.
Góry Świętokrzyskie - budowa geologiczna
Wiek Gór Świętokrzyskich jasno wskazuje, że dla osób zainteresowanych tematem ich budowa geologiczna stanowi nie lada ciekawostkę. Występują tu bowiem wszystkie skały osadowe, które powstały pomiędzy prekambrem a czwartorzędem.
Na przykład Łysogóry, stanowiące trzon Gór Świętokrzyskich, zbudowane są z kwarcytowych piaskowców prekambryjskich. Ich zbocza pokrywają gołoborza, które powstały w epoce czwartorzędu w wyniku procesów wietrzenia. W okolicy Kielc, w rezerwacie Kadzielnia, można znaleźć również ślady wskazujące na obecność w tym miejscu morza tropikalnego sprzed 375 mln lat! Warto o tym pamiętać podczas wycieczek krajoznawczych po Górach Świętokrzyskich.
Dokładniejsze poznanie najdawniejszej historii regionu ułatwiają m.in. Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny oraz Centrum Geoedukacji na Wietrzni.
Kadzielnia, fot. Nocowanie.pl
Łysica, najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich
Co ciekawe, najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich wcale nie jest tym najsłynniejszym. W myślach turystów jako pierwszy pojawia się zazwyczaj Święty Krzyż (Łysa Góra) o wysokości 594 m n.p.m.
Tymczasem palma pierwszeństwa należy się Łysicy (614 m n.p.m.) w zachodniej części Łysogór. Szczyt znajduje się na terenie parku narodowego. Trzeba wiedzieć, że wzniesienie ma dwa wierzchołki - jest to Skała Agaty oraz o metr niższy wierzchołek zachodni (613 m n.p.m.). Charakterystycznym punktem odniesienia jest drewniany krzyż, replika pamiątkowego krzyża z 1930 roku.
Według miejscowych legend Łysicę chętnie odwiedzały czarownice, które w Górach Świętokrzyskich organizowały swoje sabaty.
Święty Krzyż, najsłynniejszy szczyt w Górach Świętokrzyskich
Święty Krzyż i Łysa Góra - obie te nazwy odnoszą się do drugiego pod względem wysokości (595 m n.p.m.) szczytu Gór Świętokrzyskich. Jest to również najsłynniejszy wierzchołek pasma, co zawdzięcza dawnym wierzeniom. Według nich Łysa Góra była miejscem sabatu czarownic, podczas których wiedźmy spotykały się z czartami.
Być może legendy o sabatach związane są pogańskim kultem. Na Świętym Krzyżu znaleziono bowiem słowiański wał kultowy, okalający szczyt. Jego długość wynosi 1,5 kilometra, natomiast wysokość liczy 2 metry. Nie wiadomo dokładnie komu oddawano cześć na Łysej Górze, pewne jest, że były to trzy bóstwa. Według naukowców mogli to być Świst, Poświst i Pogoda albo Łada, Lel i Bodo.
W okolicy Łysej Góry znajduje się jeden z ważniejszych ośrodków turystycznych, czyli Święta Katarzyna. Ta niewielka miejscowość obfituje w atrakcje, stanowi też świetną bazę wypadową na szlaki turystyczne Gór Świętokrzyskich. Jeśli planujesz urlop w regionie, noclegi w Świętej Katarzynie będą dla ciebie najlepszym wyborem. Już teraz możesz sprawdzić przykładowe oferty:
Ochrona przyrody w Górach Świętokrzyskich
Góry Świętokrzyskie nie tylko szczycą się mianem jednych z najstarszych gór Europy. Wyróżniają się unikatową przyrodą, która wymaga ochrony. Z tego powodu powołano do życia park narodowy, utworzono także parki krajobrazowe oraz rezerwaty przyrody.
Świętokrzyski Park Narodowy
Idea narodziła się na początku XX wieku, natomiast park narodowy utworzono dopiero pół wieku później - w 1950 roku. Obecnie jego powierzchnia wynosi 7626,45 ha, a otulina 20786,07 ha. Świętokrzyski Park Narodowy obejmuje swym zasięgiem obszar Łysogór, a dokładnie:
- Pasmo Łysogórskie, gdzie znajdują się dwa najwyższe szczyty - Łysica (612 m n.p.m.) i Łysa Góra (595 m n.p.m.),
- część Pasma Klonowskiego z górami: Psarską (415 m n.p.m.), Miejską (426 m n.p.m.) i Bukową (484 m n.p.m.), a także Skarpę Zapusty,
- część Pasma Pokrzywiańskiego obejmującego Górę Chełmową (351 m n.p.m.) oraz część Doliny Wilkowskiej i Dębniańskiej.
Ciekawostkę stanowi fakt, że aż 95% powierzchni parku narodowego zajmują lasy. Rosną tu lasy grądowe, bory jodłowe i buczyny, a bardzo cennym elementem przyrody nieożywionej są rozległe gołoborza. Więcej o historii i chronionych obszarach parku narodowego można dowiedzieć się, zwiedzając Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego na Świętym Krzyżu.
Święty Krzyż, fot. Nocowanie.pl
Świętokrzyski Park Narodowy - ceny biletów
Wejście na teren Świętokrzyskiego Parku Narodowego jest płatne, a opłaty obowiązują przez cały rok. Sumy nie są wygórowane - bilet normalny kosztuje 8 zł, a ulgowy 4 zł. Oprócz tego można kupić także wielokrotny bilet wstępu, który kosztuje 40 zł i jest ważny do końca roku kalendarzowego.
Bilety do Świętokrzyskiego Parku Narodowego dostępne są online oraz w kasach zlokalizowanych przy wejściach na szlaki turystyczne m.in. w Nowej Słupi i Świętej Katarzynie.
Turystyka w Górach Świętokrzyskich
Mimo że Góry Świętokrzyskie nie są oblegane przez amatorów górskich wędrówek, to świetnie nadają się dla osób, które chcą aktywnie spędzić czas i szukają różnorodnych form rekreacji. Atrakcje Gór Świętokrzyskich to niewyczerpana kopalnia pomysłów dla turystów o naprawdę odmiennych poglądach na wypoczynek.
Pierwsi "turyści" pojawili się w Górach Świętokrzyskich już w średniowieczu. Byli to pątnicy, którzy przybywali na Święty Krzyż, chcąc pomodlić się przy relikwii drzewa Krzyża Świętego. Ogólnokrajowe pielgrzymki zaczęły się już w XIV wieku, a sanktuarium przyciągało nawet polskich królów. Wśród pielgrzymów znalazł się na przykład Władysław Jagiełło.
Góry Świętokrzyskie zostały odkryte przez turystów na początku XX wieku. W 1910 roku na terenie Świętej Katarzyny otwarto pierwsze w ówczesnym Królestwie Polskim schronisko turystyczne. Kolejne miejsca dla eksploratorów regionu powstały już po odzyskaniu niepodległości m.in. w Kielcach i w rejonie Przełomu Lubrzanki.
Również obecnie w Góry Świętokrzyskie przyjeżdżają ludzie, którzy szukają malowniczych miejsc, jeszcze niezadeptanych przez masy.
fot. Grzegorz Polak, Adobe Stock
Szlaki turystyczne w Górach Świętokrzyskich
Góry Świętokrzyskie można zwiedzać pieszo lub rowerem, także korzystać z tras tematycznych. Możliwości jest wiele, dlatego przedstawiamy najciekawsze świętokrzyskie szlaki, które dostępne są dla turystów.
Zobacz także: Najciekawsze szlaki turystyczne w województwie świętokrzyskim
Góry Świętokrzyskie - pieszo
Najpiękniejsze miejsca Gór Świętokrzyskich najlepiej podziwiać podczas pieszych wędrówek. Właśnie tras dla piechurów jest tutaj najwięcej:
- Główny Szlak Świętokrzyski ma długość 105 kilometrów obejmuje największe atrakcje Gór Świętokrzyskich: park narodowy z Łysą Górą, Łysicą i Świętą Katarzyną, Jeleniowski Park Krajobrazowy a także lasy suchedniowskie i oblęgorskie. Główny Szlak Świętokrzyski swój punkt wyjścia ma w miejscowości Gołoszyce, a koniec stanowi wieś Kuźniaki.
- Ciekawą opcję stanowi szlak czerwony, który zaczyna się w Chęcinach, a kończy na Karczówce w Kielcach. Ciekawe punkty na trasie to Góra Zelejowa i Jaskinia Raj. W Chęcinach zaczyna się także niebieski szlak turystyczny, prowadzący do Łagowa.
- Na pewno warto wypróbować też szlaki turystyczne biegnące z Nowej Słupi i Świętej Katarzyny. Są to pętle, więc nie trzeba martwić się powrotem. Z Nowej Słupi można pójść np. na Górę Chełmową, a później wrócić przez urokliwą wieś Grzegorzowice. Znajduje się tam jedyna w województwie świętokrzyskim romańska rotunda! Natomiast wybierając trasę ze Świętej Katarzyny można zdobyć najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich. Wycieczka na Łysicę zajmie około godzinę, należy wybrać szlak czerwony.
Góry Świętokrzyskie - na rowerze
Góry Świętokrzyskie i teren parku narodowego to świetna lokalizacja także dla amatorów dwóch kółek. Przez województwo świętokrzyskie biegnie szlak Green Velo, który zahacza o wymienione obszary, a także inne świętokrzyskie szlaki rowerowe.
Czytaj więcej: Green Velo: najlepsze trasy rowerowe w województwie świętokrzyskim
Na rowerze można przejechać chociażby Główny Szlak Świętokrzyski. Warta uwagi jest też trasa, która zaczyna się w Chęcinach, biegnie przez wieś Skiby i Miedzianka (na uwagę zasługuje tu Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego na terenie dawnej kopalni Bolesław oraz rezerwat Góra Miedzianka) i zatacza pętlę.
Ciekawą opcję dla rowerzystów stanowi też Duża Pętla Bielińska. Podczas wycieczki można poznać najciekawsze miejsca w Górach Świętokrzyskich, a także sprawdzić swoją kondycję, zdobywając Łysą Górę. Trasa rozpoczyna się w Bielinach, prowadzi przez Makoszyn, Lechów, Bartoszowiny i Szklaną Hutę do sanktuarium na Świętym Krzyżu. Warto zatrzymać się w Szklanej Hucie, by zwiedzić unikatowy skansen, jakim jest Osada Średniowieczna, w której można poznać codzienne życie Słowian.
Rowerowe wycieczki po Górach Świętokrzyskich potrafią porządnie zmęczyć. Dlatego warto zadbać o odpowiednie miejsce na wypoczynek. W okolicy znajdziesz wiele ofert noclegowych, zapewniających relaks po długim i męczącym dniu. Są to zarówno domki letniskowe, jak też agroturystyka - zobacz sam!
Największe atrakcje Gór Świętokrzyskich - to trzeba zobaczyć!
Co warto zobaczyć podczas wycieczki w Góry Świętokrzyskie? Ciekawych miejsc jest wiele i obejmują one zarówno zabytki materialne, jak też obiekty przyrodnicze. Niżej przedstawiamy topowe atrakcje Gór Świętokrzyskich.
Święty Krzyż
Góry Świętokrzyskie niezmiennie kojarzone są z tym miejscem. Na Łysej Górze, dawnym ośrodku pogańskiego kultu, stanęło opactwo słynące z przechowywania relikwii Krzyża Świętego. Dlatego wzniesienie zaczęto nazywać Świętym Krzyżem. Kiedyś szczyt przyciągał wiernych, teraz oprócz pielgrzymów docierają tu turyści, którzy chcą doświadczyć niezwykłości tego miejsca.
Przybywając na Łysą Górę koniecznie trzeba zobaczyć przepiękny kościół. Jego obecna forma prezentuje styl klasycystyczny, ale można odnaleźć też elementy romańskie i gotyckie. Relikwie Krzyża umieszczono w barokowej Kaplicy Oleśnickich, kolejne interesujące miejsce to krypta Jeremiego Wiśniowieckiego. Jest to miejsce pochówku benedyktynów, obecnych na Świętym Krzyżu do kasaty opactwa w 1819 roku, oraz słynnego Jaremy. Zwłoki księcia uległy naturalnej mumifikacji, spoczywają w przeszklonej trumnie, wystawione na widok turystów.
To jednak nie wszystko, co można zobaczyć na Świętym Krzyżu. Warto zwiedzić tu Muzeum Misyjne oraz Muzeum Przyrodnicze ŚPN, a także wdrapać się na kościelną wieżę, by podziwiać okolicę. To nie jedyna tego typu atrakcja na Łysej Górze - z platformy widokowej na gołoborzu można dokładnie przyjrzeć się skalnemu krajobrazowi, charakterystycznemu dla Gór Świętokrzyskich.
Święty Krzyż, fot. Nocowanie.pl
Jaskinia Raj
Chyba każdy turysta słyszał o Jaskini Raj. Wyróżnia się świetnie zachowaną szatą naciekową, przez co uważana jest za jedną z najpiękniejszych jaskiń w kraju. Turyści mogą tu obejrzeć wspaniałe stalaktyty i stalagmity - dla zwiedzających udostępniono trasę liczącą 150 metrów długości. Szlak biegnie przez Komorę Wstępną, Komorę Złomisk, Salę Kolumnową, Salę Stalaktytową i Salę Wysoką.
Badając jaskinię naukowcy odkryli, iż była zamieszkiwana przez neandertalczyków. Dlatego oprócz Jaskini Raj warto zwiedzić tu także Pierwsze Centrum Neandertalczyka. Można tam zobaczyć naturalnych rozmiarów replikę mamuta, modele czaszek ludzi pierwotnych czy też inscenizację polowań i życia codziennego człowieka neandertalskiego. Aby zwiedzić Jaskinię Raj oraz centrum, konieczna jest rezerwacja – turyści indywidualni muszą dokonać jej przynajmniej cztery dni wcześniej.
Jaskinia Raj to oczywiście nie jedyna jaskinia w regionie. Góry Świętokrzyskie mogą poszczycić się wieloma interesującymi miejscami. Wśród nich są m.in. Jaskinia Jaworznicka, jaskinie na Miedziance, jaskinie na Kadzielni, Jaskinia Zbójnicka i wiele innych.
Zobacz także: 6 najpiękniejszych polskich jaskiń
Ruiny zamku w Chęcinach
W okolicy Jaskini Raj, w pięknych Chęcinach można zobaczyć dawny zamek królewski. Wiąże się z nim wiele ciekawych historii i legend, np. ta o królowej Bonie, która wraca w poszukiwaniu swoich bajońskich skarbów. Ale po kolei.
Historia zamku w Chęcinach zaczyna się na przełomie XIII i XIV wieku. Była to niezwykle ważna dla Piastów warownia. W jej murach odbywały się zjazdy możnowładców i rycerstwa, przez pewien czas Łokietek przechowywał tu swój skarbiec koronny. Stąd też wyruszył pod Płowce, gdzie stoczył bitwę z wojskami krzyżackimi.
Największa świetność chęcińskiego zamku przypada na czasy Kazimierza Wielkiego. Król dokonał jego rozbudowy, więc z powodzeniem służył kolejnym władcom. Jagiełło więził tu swojego przyrodniego brata, Andrzeja Garbatego, a później jeńców spod Grunwaldu. W Chęcinach rezydowały królowe, w tym Elżbieta Łokietkówna i wspomniana wcześniej Bona.
Chęciny, fot. -slav-, Adobe Stock
Muzeum Minerałów i Skamieniałości w Świętej Katarzynie
Przyjeżdżając w Góry Świętokrzyskie warto zatrzymać się w malowniczej miejscowości u stóp Łysicy. Najbardziej charakterystycznym zabytkiem jest tu zespół klasztorny w Świętej Katarzynie, od którego wzięła się nazwa wsi. Patronką kościoła jest bowiem św. Katarzyna.
Kolejne ciekawe miejsce to Muzeum Minerałów i Skamieniałości w Świętej Katarzynie. Na ekspozycjach prezentowane są minerały i kamienie szlachetne, zarówno w postaci nieoszlifowanej, jak też poddane obróbce. Muzeum minerałów organizuje także pokazy szlifowania kamieni ozdobnych i szlachetnych. Działa tam również galeria, w której można kupić przepiękne okazy. To fantastyczna pamiątka z pobytu w Górach Świętokrzyskich.
Park Rozrywki i Miniatur Sabat Krajno
Park rozrywki Sabat Krajno znajduje się nieopodal Świętej Katarzyny. Dzięki lokalizacji na wzgórzu stanowi świetny punkt widokowy na Świętokrzyski Park Narodowy. Niektórzy zwiedzający nie zdają sobie jednak sprawy z jego bliskości, tak są zaaferowani dostępnymi na miejscu atrakcjami.
Co można zobaczyć w parku rozrywki Sabat Krajno? Przede wszystkim miniatury zabytków i znanych budynków z całego świata, nie brakuje też najsłynniejszych atrakcji przyrodniczych, takich jak wulkan Etna czy wodospad Niagara.
Do atrakcji Sabatu Krajno zalicza się także park linowy, lunapark, kino 6D oraz najdłuższy w regionie stok narciarski. Zimą można nie tylko korzystać tam z tras zjazdowych, ale podnieść swoje umiejętności pod okiem profesjonalnego instruktora.
Sabat Krajno, fot. Nocowanie.pl
Pałac Krzyżtopór w Ujeździe
W województwie świętokrzyskim uwagę zwraca przepiękny niegdyś pałac Krzyżtopór w Ujeździe. W tej chwili są to ruiny, jednak i one świadczą o pełnej rozmachu myśli architektonicznej. Przed powstaniem Wersalu był to największy w Europie kompleks pałacowy. Pomysłodawcą i fundatorem był Krzysztof Ossoliński, a sama budowa trwała ponad dwadzieścia lat (1621-1644). Magnat stworzył tzw. palazzo di fortezza, wygodną rezydencję, która oprócz tego pełniła funkcje obronne.
Ossolińskiemu nie brakowało fantazji i ekstrawagancji. Krzyżtopór w Ujeździe był fizycznym odzwierciedleniem kalendarza: miał cztery wieże, symbolizujące kwartały, pokoi było tyle, ile tygodni w roku, sal – tyle ile miesięcy, a okien – tyle ile dni. Poza tym w jednej z wież mieściła się sala balowa o szklanym suficie. Było to dno ogromnego akwarium, w którym pływały egzotyczne ryby. Czegoś takiego nie widziano nawet na dworze Króla Słońce.
Centrum Kulturowo-Archeologiczne w Nowej Słupi
Biskupin znają wszyscy, ale kto słyszał o Centrum Kulturowo-Archeologicznym w Nowej Słupi? Tymczasem jest to znakomicie odtworzona osada sprzed 2000 lat, gdzie wszystkie chaty i budynki gospodarcze mają odzwierciedlenie w badaniach archeologicznych. Stawiano je zgodnie z dawnymi technikami - bez użycia gwoździ.
Każdego roku w sierpniu odbywają się tu Dymarki Świętokrzyskie. To impreza, podczas której można zobaczyć, metody wytopu żelaza tradycyjnymi metodami. Dzięki odkryciu dymarek, prehistorycznych pieców, można było odtworzyć dawne techniki. Teraz jest to kolejna atrakcja, która przyciąga turystów w Góry Świętokrzyskie.
Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej
Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej to kolejne miejsce, które przenosi nas w czasie w dawno minione wieki. Tym razem do osady z XI i XII stulecia, gdzie goście poznają trudy codziennego życia, ale też dawne wierzenia i postaci ze świętokrzyskich legend.
W osadzie organizowane są warsztaty oraz zajęcia z animatorami. Można spróbować dawnej kuchni, zobaczyć mieszkania naszych przodków i doświadczyć ich codzienności. Miejsce jest na pewno warte odwiedzenia.
W górach Świętokrzyskich znajdziesz wiele fascynujących miejsc wartych zwiedzenia. Oprócz uroków samej górskiej scenerii, koniecznie odwiedź również:
Gagaty Sołtykowskie: To unikalne miejsce, gdzie można poznać historię wydobywania i obróbki gagałów, czyli cennych minerałów. To idealne miejsce dla miłośników geologii i nie tylko.
Grodzisko Stradów: To stanowisko archeologiczne, które odkrywa przed nami tajemnice dawnych osad i kultury ludów zamieszkujących te tereny wieki temu.
Sieradowicki Park Krajobrazowy: Oferuje nie tylko piękne widoki, ale także zachwyca różnorodnością flory i fauny. Spacerując po parku, można zrelaksować się i obcować z naturą w jej najpiękniejszym wydaniu.
Zalew Chańcza: Jeśli chcesz ochłodzić się i spędzić czas nad wodą, Zalew Chańcza jest doskonałym miejscem na wodne przygody, pływanie czy wędkowanie. To także obszar o niezwykłej przyrodniczej wartości.
Odkrywanie tych miejsc pozwoli Ci jeszcze bardziej zbliżyć się do piękna i historii Gór Świętokrzyskich.
Komentarze
