Nad jeziorem Czos położone jest popularne w całej Polsce, rozśpiewane Mrągowo. To właśnie to jezioro widać w tle amfiteatru podczas występów kabareciarzy na Mazurskiej Nocy Kabaretowej, zespołów country podczas Pikniku Country oraz zespołów z Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy występujących na Festiwau Kultury Kresowej w Mrągowie.
Jezioro jest świetnie zagospodarowane turystycznie. Znajdują się nad nim hotele, kemping, wypożyczalnie sprzętu turystycznego, bary i smażalnie, strzeżone plaże. Od 2012 roku rozpoczęła działalność także Ekomarina. Jest to miejsce nie tylko dla żeglarzy. Aktywnie czas mogą tam spędzić wszyscy! Zaplecze Ekomariny to: boiska do koszykówki, siatkówki, stoły do tenisa stołowego, trasy wspinaczkowe, linowe z utrudnieniami oraz pomostami, skałki wspinaczkowe, taras wypoczynkowy.
Jezioro należy do zespołu jezior zwanego Wielką Rynną Mrągowską. Położone jest na szlaku kajakowym rzeki Dajny, płynącej aż pod brzegi Świętej Lipki i jej Sanktuarium Maryjnego.
Dużą część linii brzegowej Czosu zajmuje samo miasto, pozostała część to szuwary, piękne zalesione wzgórza i łąki. Amatorzy wędkowania mogą złowić leszcza, okonia, węgorza i szczupaka.
Na jeziorze znajduje się jedna jedyna wyspa, za to jaka - "Wyspa Miłości" - doskonałe miejsce na wypoczynek, nie tylko dla zakochanych par pragnących odrobiny intymności... Wysepka nie jest duża, ale zalesiona i otwiera się na długą zatokę.
Nad niemal całym jeziorem Czos prowadzi promenada. Można nią urządzić przyjemny spacer lub wycieczkę rowerową. Idąc promenadą podziwiamy nie tylko jezioro, ale też zabytkowy kościół ewangelicki i katolicki oraz szeregi uroczych kamieniczek. Widok miasta od strony jeziora jest niepowtarzalny również nocą, kiedy promenada oświetlona jest stylowymi latarniami.
Na jeziorze kursuje prom "Zaczarowana Jeziona". Jego trasa prowadzi od ul. Nadbrzeżnej do Wojskowego Ośrodka Szkoleniowo-Kondycyjnego, niedaleko którego dojść można do Całorocznego Ośrodka Sportowego "Góra Czterech Wiatrów". Ośrodek oferuje latem smaczne potrawy w swojej restauracji, wypożyczalnię sprzętu turystycznego, organizację imprez integracyjnych, a zimą można tam poszusować na stokach.
Odrobina statystyki
powierzchnia jeziora - 2,79 km²
głębokość jeziora - 42,6 m
długość lini brzegowej - ok. 15 km
Legenda o rybaku Czosie i jego żonie Jesionie
Dawno, dawno temu, kiedy jeszcze starej pruskiej ziemi nie deptała okuta w żelazo stopa Krzyżaka, nad pięknym jeziorem w drewnianej chacie, mieszkało młode małżeństwo. Czos, bo tak na imię miał mężczyzna, zajmował się łowieniem ryb i raków, a jego żona Jesiona, gospodarzyła w domu i zagrodzie. Pewnego dnia, gdy Czos łowił ryby na jeziorze, w sieci wpadł mały jesiotr, potomek króla ryb. Król ryb, bardzo rozzłoszczony, poprosił, aby Perkun (staropruskie bóstwo) sprowadził burzę na jezioro. A gdy to się stało, wielka fala przewróciła łódź rybaka i wszystkie złowione przez niego ryby odzyskały wolność. Rybak Czos utopił się jednak. Długo czekała Jesiona na powrót męża. Domyśliła się wkrótce, co się stało i tak długo płakała, że Perkunowi żal się zrobiło dziewczyny i po kilku dniach zamienił Jesionę w drzewo. Jezioro natomiast nazywane jest Czosem od imienia rybaka. I tak stoi Jesiona do dnia dzisiejszego nad jeziorem, płacze z tęsknoty za swoim mężem i szumi listowiem. Linia brzegowa jeziora z czasem odsunęła się tak bardzo, że obecnie drzewo rośnie w pewnej odległości od jeziora. Gdy spojrzysz na drzewo, od razu poznasz w nim zaklętą Jesionę, gdyż kobiece piersi widoczne są nawet dzisiaj.
