Martin (węg. Turócszentmárton, niem. Turz-Sankt Martin, łac. Sanctus Martinus / Martinopolis) – miasto powiatowe w środkowej Słowacji, w kraju żylińskim, w historycznym regionie Turiec. Do 1951 nosiło nazwę Turčiansky Svätý Martin.
Położenie.
Martin leży na wysokości 394 m n.p.m. w północnej (dolnej) części Kotliny Turczańskiej, u ujścia rzeki Turiec do Wagu, między pasmami Wielkiej Fatry i Małej Fatry. Liczba mieszkańców miasta wynosi 61 276 osób [2002], powierzchnia miasta – 67,74 km². Współrzędne geograficzne – 49°05'23 N, 18°56'16 E.
Komunikacja.
Przez Martin przebiega słowacka droga krajowa nr 18 (przyszła autostrada D1 / E50) z Żyliny do Rużomberku. Łączy się z nią droga krajowa nr 65 z Żaru nad Hronem. Równolegle do tych dróg przez miasto przebiegają linie kolejowe.
Historia.
W okolicach Martina istniało osiedle kultury halsztackiej, a w IX wieku – osiedle słowiańskie. Pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości pochodzi z 1264 – w tym czasie stał tu już romański kościół. Prawa miejskie Martin otrzymał w 1340. W 1430 miasto zostało spalone przez husytów, kilkakrotnie niszczyły je także trzęsienia ziemi. Od XVIII wieku był siedziba władz komitatu Turiec. W połowie XIX wieku Martin stał się ośrodkiem słowackiego odrodzenia narodowego (dzisiejsza literacka odmiana języka słowackiego ma za podstawę dialekt okolic Martina). w 1863 w Martinie założono Macierz Słowacką. 30 października 1918 w Martinie ogłoszono deklarację o zjednoczeniu ziem słowackich z Czechami i Morawami w Czechosłowację. Pod koniec II wojny światowej Martin został wyzwolony przez Armię Czerwoną 11 kwietnia 1945. Po wojnie Martin stał się ośrodkiem przemysłu ciężkiego, głównie maszynowego (również zbrojeniowego), budowlanego, a także papierniczego i spożywczego (browar, zamknięty w 2003). W 1951 komunistyczne władze usunęły z nazwy miasta określenie "święty", stanowiące jej część od początku istnienia miasta. Dzisiejszy Martin to nadal ośrodek przemysłowy – znajdują się tu m.in. zakłady Volkswagena, drukarnia "Printers Neografia Inc.", zakłady obuwnicze "Ecco Slovakia" i wytwórnia części samochodowych "Trim Leader Co".
Sport, turystyka, zabytki.
W Martinie ma siedzibę jeden z najlepszych klubów hokejowych Słowacji – "MHC Martin". Miasto służy również jako baza turystyczna do wycieczek w góry Wielkiej i Małej Fatry. Znajduje się tu kilka muzeów, m.in. Muzeum Etnograficzne (oddział Słowackiego Muzeum Narodowego) i skansen wsi słowackiej (Múzeum slovenskej dediny) oraz szereg galerii sztuki. Są tu również zabytki:
* katolicki kościół pw. świętego Marcina z XIII wieku, rozbudowany w XV wieku, z freskami z XIV wieku,
* klasycystyczny kościół ewangelicki,
* słowacki Cmentarz Narodowy (Národný cintorín, pomnik kultury narodowej). Założony w początkach XIX w., znaczenie narodowego panteonu uzyskał w II połowie tego stulecia, w czasie, kiedy Martin był nieoficjalną stolicą Słowaków. Znajdują się tu groby z cennymi nagrobkami i pomnikami ponad 300 wybitnych osób słowackiego życia narodowego, kulturalnego i naukowego.
* budynki Macierzy Słowackiej,
*odbudowane centrum miasta z budynkami słowackiego Banku Tatrzańskiego ("Tatra Banka"), Słowackiej Biblioteki Narodowej i teatru,
* synagoga i cmentarz żydowski.
(www.wikipedia.org)
