Gmach główny Muzeum Tatrzańskiego jest nieczynny na czas remontu.
Muzeum Tatrzańskie - „Skarbnica Tatr”
Ekspozycja w gmachu głównym, aczkolwiek przez lata ulegała pewnym modyfikacjom, w swej zasadniczej koncepcji przetrwała nie zmieniona do dzisiaj. Jak niegdyś, tak i dziś ma za zadanie zorientować zwiedzających w zagadnieniach dotyczących przyrody Tatr i Podhala, dziejów tej ziemi oraz sposobu życia i kulturze jej mieszkańców.
W holu na parterze stoi model pomnika, którego oryginalna wersja znajduje się u zbiegu ulic Zamoyskiego i Chałubińskiego. Patron Muzeum, dr Tytus Chałubiński, został tu uwieczniony z góralem Janem Krzeptowskim Sabałą, sławnym skrzypkiem, gawędziarzem, towarzyszem wielu górskich wypraw doktora. Autorem projektu pomnika był Stanisław Witkiewicz, a wykonawcą rzeźbiarz, Jan Nalborczyk. Pierwszego dyrektora Muzeum, Juliusza Zborowskiego, upamiętnia tablica wmurowana z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia jego pracy na Podhalu.
Wystawa historyczna – bogato udokumentowana fotografiami, materiałami archiwalnym i wydawnictwami – wprowadza zwiedzających w historię Podhala. Sygnalizuje zjawiska z prehistorii, a więc pierwsze ślady pobytu człowieka na tych terenach, i przybliża tworzenie się osadnictwa na Podhalu. Kolejne fragmenty wystawy przedstawiają rozwój Zakopanego od małej góralskiej wioski pod Tatrami poprzez uzdrowisko i ośrodek kulturalny jednoczący Polaków w okresie zaborów – do „stolicy sportów zimowych” w okresie międzywojennym. Szczególnie bogaty w wydarzenia był okres od drugiej połowy XIX w. Wówczas powstało Towarzystwo Tatrzańskie, działali Tytus Chałubiński, Stanisław Witkiewicz i wielu innych miłośników kultury góralskiej. Przyznanie wiosce góralskiej statusu uzdrowiska zaowocowało budową licznych zakładów wodolecznicznych, sanatoriów, pensjonatów i prywatnych willi. Równie intensywnie rozwijała się kultura; narodziła się miejscowa prasa, działał teatr, rozpoczęły działalność szkoły snycerska i koronkarska. Do czasu odzyskania niepodległości Zakopane stało się miejscem, w którym Polacy mogli swobodnie wyrażać swój patriotyzm. Dawali temu wyraz w licznych manifestacjach patriotycznych i obchodach świąt narodowych, zwłaszcza u progu niepodległości. Tu spotykali się pisarze, poeci, malarze i politycy. Z fascynacji Tatrami i góralszczyzną zrodziły się dzieła literackie, muzyczne, malarskie. Okres dwudziestolecia międzywojennego to intensywny rozwój zapoczątkowanego wcześniej taternictwa, sportów zimowych i rozwój urbanistyczny Zakopanego, od 1933 roku już miasta. W okresie okupacji w Zakopanem i na Podhalu działały organizacje konspiracyjne, jak np. Konfederacja Tatrzańska, co również zostało ukazane. Wystawa historyczna sygnalizuje także problem emigracji zarobkowej górali – najpierw na południową stronę Tatr, na Węgry, później do Ameryki.
Zwiedzanie wystawy etnograficznej rozpoczyna się od imitujących wnętrze chałupy podhalańskiej izb „czarnej” i „białej”, przedzielonych sienią. Jedynym oryginalnym elementem są tutaj bogato kołkowane drzwi wejściowe, pochodzące z domu Stanisława Wójciaka z Kościelisk, zakupione do zbiorów muzealnych w 1905 roku.
Ten pomysł wiąże się z przekazaniem Muzeum Tatrzańskiemu jednej z największych i najcenniejszych prywatnych kolekcji etnograficznych na Podhalu – kolekcji Marii i Bronisława Dembowskich. Ofiarodawczyni, Maria Dembowska, zobowiązała się w 1921 roku przekazać ów zbiór pod warunkiem, że będzie on stanowił wyposażenie izby góralskiej. Charakter kolekcji Dembowskich, którzy zbierali przedmioty rzadkie i cenne, nie pozwolił na pełne odtworzenie wyposażenia typowej góralskiej chałupy – izby czarnej, sieni oraz izby białej, a takie jest założenie obecnej ekspozycji.
Wystrój pomieszczeń pozwala zwiedzającym wyobrazić sobie, jak w połowie XIX w. mieszkała niezbyt zamożna rodzina góralska. Życie codzienne rodziny toczyło się w „czarnej” izbie, okopconej od dymu z paleniska – tutaj, oraz w sieni zgromadzone są sprzęty, naczynia i narzędzia niezbędne w gospodarstwie domowym.
Izba „biała”, zwana „świetlicą”, była pomieszczeniem odświętnym, gościnnym. Odbywały się tu tańce i zabawy młodzieży oraz wszystkie ważne uroczystości rodzinne. Umeblowanie „świetlicy” składało się ze sprzętów bardziej „paradnych”, staranniej wykonanych. Uwagę zwraca malowana listwa za którą wiszą, obrazy na szkle, i kredens wykonany w roku 1820 – w nim przechowywano ozdobną ceramikę, kupowaną często na targach na Słowacji.
Dalsza część wystawy poświęcona jest dawnej gospodarce Skalnego Podhala: zbieractwu, łowiectwu i myślistwu oraz pasterstwu i rolnictwu. Tutaj także znalazła swoje miejsce dawna i współczesna wytwórczość górali: narzędzia i wyroby wykonywane z drewna – jak choćby pięknie zdobione łyżniki, wyroby ze skóry, przedmioty wykuwane przez miejscowych kowali. W gablotach zaprezentowano ceramikę, instrumenty muzyczne oraz dawny i współczesny strój podhalański. Fragment wystawy obrazującej tak popularne dziś malarstwo na szkle, mające swoje korzenie w dawnych, produkowanych na terenie Czech i Moraw, szklanych obrazach – został zestawiony ze starych obrazów, ich współczesnych kopii oraz malarstwa twórców działających obecnie.
Pierwsze piętro gmachu głównego zajmuje wystawa przyrodnicza. W sali poświęconej historii badań geologicznych oraz genezie powstania najwyższego masywu górskiego w Polsce – Tatr, znajdują się dwie mapy plastyczne Tatr oraz Pienin – skalic wapiennych leżących od nich na wschód. Plansze i przekroje geologiczne obrazują proces kształtowania się Tatr. W gablotach umieszczone są typowe skały i skamieniałości tatrzańskie w układzie stratygraficznym, poczynając od najstarszych epok geologicznych. Ostatnia gablota obrazuje współcześnie zachodzące zjawiska geologiczne. Na wystawie można również zobaczyć szczątki prehistorycznych zwierząt żyjących w okresie zlodowacenia: niedźwiedzia jaskiniowego i mamuta. W sali geologicznej przypomniano również nie istniejące już w Tatrach górnictwo i hutnictwo.
Druga sala poświęcona jest tatrzańskim roślinom i zwierzętom. Ekspozycję otwiera plansza objaśniająca piętrowy układ roślinności w Tatrach, który powstał, jak w każdych wysokich górach, na skutek zmian klimatycznych. Wraz ze wzrostem wysokości klimat staje się bardziej surowy, skraca się okres wegetacyjny.
Najniżej położone są pola uprawne, wyżej lasy mieszane tzw. regiel dolny. Nad nim rozciąga się piętro lasów iglastych, czyli regiel górny. Powyżej, w miarę wzrostu wysokości las się przerzedza: drzewa karłowacieją i zanikają w zaroślach kosodrzewiny tworzącej następne piętro roślinności. W tym paśmie leżą również górskie łąki, hale, gdzie dawniej wypasano owce. Najwyższym piętrem Tatr jest kraina skał-turni. Tu mimo trudnych warunków żyje ponad sto gatunków roślin. W górskiej florze Tatr przeważają rośliny typu alpejskiego. Ozdobą górskich łąk wiosną są krokusy. Wyżej w skałach wapiennych zakwitają szarotki, a na nasłonecznionych górskich stokach rośnie oset górski, „dziewięćsił”. Spośród drzew rosnących w Tatrach na uwagę zasługuje gatunek sosny, limba, której największe skupisko znajduje się w rejonie Morskiego Oka.
Analogiczny, zachowany w ciągu gablot podział odnosi się do świata zwierzęcego. Zwierzęta żyjące w Tatrach znane są również z innych obszarów leśnych Polski. Charakterystyczne dla Tatr, i nigdzie poza nimi nie występujące, są świstaki i kozice, od dawna, gdy Tatry nie były jeszcze parkiem narodowym, objęte ochroną.
Warto na zakończenie przypomnieć, że gmach główny Muzeum Tatrzańskiego jest cennym zabytkiem architektury w stylu zakopiańskim. Zbudowany został w latach 1913-1922 według wspólnych planów Stanisława Witkiewicza (elewacja) i Franciszka Mączyńskiego (projekt techniczny).
Tekst: Anna Liscar
źródło: Muzeum Tatrzańskie, www.muzeumtatrzanskie.com.pl
