Nowy Ratusz

Nowy Ratusz wzniesiony w lalach 1902-1905 jest efektem realizacji pierwszej części projektu, zakładającego docelowo powstanie czteroskrzydłowego zespołu z dwoma dziedzińcami wewnętrznymi oraz monumentalną wieżą. Budowa, zapewne z braku funduszy, nigdy nie została zakończona.
Pod koniec XIX w. barokowy ratusz usytuowany w Rynku, przestał odpowiadać potrzebom i aspiracjom władz Legnicy. Miasto, zarządzane w lalach 1872-1912 przez nadburmistrza Ottomara Oertla, rozwijało się dynamicznie, zwiększając terytorium, ilość mieszkańców, a także podejmując realizację szeregu ważnych inwestycji komunalnych. Spowodowało to m.in. trzykrotny, w okresie od 1872 do 1904 r. wzrost liczby urzędników zatrudnianych w miejskiej administracji.

Zarówno władze miasta jak i jego mieszkańcy uważali, iż ratusz, symbol samorządu powinien znajdować się w Rynku. Realizacja tego postulatu okazała się, z uwagi na charakter zabudowy placu niemożliwa. W końcu zdecydowano o lokalizacji nowej siedziby urzędu miejskiego w pobliżu Rynku, na obszarze położonym na południe od kościoła Piotra i Pawła, przyległym do dzisiejszego pl. Słowiańskiego. Miejsce stwarzało jednak pewne problemy, teren był zabudowany, a jego część należało wykupić od właścicieli.

W 1901 r. opracowanie projektu Nowego Ratusza zlecono radcy budowlanemu Lotharowi Schonfelderowi, a gdy opuścił on Legnicą, zadanie wraz ze stanowiskiem powierzono jego następcy. Był nim, przybyły do Legnicy w październiku 1901 r., Paul Oehlmann. W kwietniu 1902 r., na posiedzeniu rady miasta. Oehlmann przedstawił swoje projekty. Przyjęto wówczas założenia generalne m.in. rzuty poziome gmachu, pomysł budowy w dwóch etapach, jednak w zakresie formy zasugerowano wprowadzenie, w miejsce gotyku, elementów renesansowych i barokowych. W lipcu zatwierdzono zarówno nowe rozwiązania stylistyczne uwzględniające uwagi komisji budowlanej jak i kosztorys. Równolegle prowadzono prace nad przygotowaniem terenu pod budowę. Wiosną rozebrano dawne domy parafialne i mieszkalne, w czerwcu przy użyciu dynamitu wysadzono mury obronne wraz z zabytkową bramą miejską. 30 sierpnia 1902 r. rozpoczęto prace budowlane. Spore trudności napotkano podczas kładzenia fundamentów, ponieważ część budowli miała być posadowiona na terenie dawnej fosy i wałów fortyfikacyjnych, a na głębokości 2,5 m wystąpiła woda gruntowa. Jesienią 1903 r. budynek ratusza był gotowy w stanie surowym, zaś jego uroczyste poświecenie nastąpiło 8 kwietnia 1905 r. Oddane wówczas do użytku, istniejące do dzisiaj dwa skrzydła miały pełnić, do czasu realizacji drugiego etapu projektu, funkcje całego założenia. Znaczną część parteru przeznaczono na potrzeby podległej samorządowi policji. Znalazły się tutaj pomieszczenia, biurowe i policyjny areszt, ponadto: centrala telefoniczna, lokal straży pożarnej, pokój radnych, a w południowej części skrzydła mieszkanie służbowe. Pierwsze piętro zajął wydział finansowy z kasami i skarbcami oraz biura urzędu podatkowego. Na drugim piętrze, ulokowano gabinet nadburmistrza, salę posiedzeń magistratu z przyległą podręczną biblioteką oraz salę posiedzeń rady miejskiej, która zajęła dwie kondygnacje południowej części skrzydła wschodniego. Większą część trzeciego piętra zajął wydział budowlany. Pozostałe pomieszczenia przeznaczono na pokoje: radnych, radcy szkolnego oraz opieki społecznej. Na poddaszu ulokowano miejskie archiwum. W dawnej siedzibie, w Rynku, pozostawiono m.in. urząd meldunkowy i urząd stanu cywilnego.

Budynek Nowego Ratusza zaopatrzono w dwa niezależne od siebie systemy centralnego ogrzewania, na gorącą wodę oraz na niskoprężną parę. W większości pomieszczeni zastosowano oświetlenie gazowe, jedynie sale posiedzeń, gabinet nadburmistrza, pokoje kierowników wydziałów oraz hol głównego wejścia otrzymały dodatkowo oświetlenie eklektyczne.

Czterokondygnacyjna budowla, przykryta dwuspadowym dachem, została zaprojektowana w stylu neorenesansowym Z elementami barokowymi. Elewacje od strony pl. Słowiańskiego, ul. św. Piotra i ul. Witelona posiadają bogatą dekorację architektoniczno-rzeźbiarską. Dolna kondygnacja ozdobiona została piaskowcową okładziną, z pasem granitu w przyziemiu. Rustykalne, boniowanie parteru zestawiono z tynkiem o chropowatej fakturze, użytym na ścianach wyższych pięter. Piaskowiec pojawia się ponadto na wykuszach i szczytach budowli oraz w obramieniach okien. Elewacje wewnętrzne widoczne od strony pl. Słowiańskiego, wykonane z surowej cegły i tynku, są znacznie skromniejsze.

W początkach XX w., główne wejście do ratusza znajdowało się w skrzydle północnym. Usytuowany na osi fasady piaskowcowy portal posiada w łuku nad wejściem dekorację w postaci korony miejskiej (corona muralis). Nieco wyżej, znajdują się rzeźby wyobrażające twarze srogich urzędników: w środku policjanta, po bokach rachmistrza i sekretarza. Na flankujących wejście kolumnach miały stanąć figury symbolizujące Przemysł i Rolnictwo, dziedziny którym: "miasto swój rozkwit zawdzięcza". Dwie bramy w lewej części fasady. zapewniały przejście i przejazd, wzdłuż skrzydła wschodniego, do dzisiejszej ul. Witelona. W dekoracji potrójnego okna na drugim piętrze, obecnej sali posiedzeń Zarządu Miasta, znajdują się przedstawienia: matki z dzieckiem, pary nowożeńców, a także starca ze śmiercią, symbolizujące: narodziny, ślub i śmierć. Wymowa płaskorzeźb, podobnie jak wystrój niewielkiego wykusza znajdującego się na II piętrze elewacji od strony pl. Słowiańskiego, nawiązują do przyszłej funkcji tych pomieszczeń przeznaczonych na siedzibę urzędu stanu cywilnego.

Detale rzeźbiarskie zdobiące wykusz północny odnoszą się do przeszłości miasta. Na filarach loggi ulokowano rycerzy z herbami Śląska, Legnicy i Prus. Na szczycie frontonu powtórzony został kartusz z herbem miasta składającym się z dwóch skrzyżowanych kluczy. Nad nim umieszczono figurę czeskiego lwa - herbowe zwierzę Legnicy. Wizerunki strzelców w dolnej części frontonu. przypominać miały o jednej z najważniejszych legnickich uroczystości - święcie bractwa strzeleckiego.