Pałac w Sztynorcie

Piękny czy...nie?

"Kto ma Sztynort, ten posiada Mazury" - te słowa Ignacego Krasickiego doskonale świadczą o tym, jak wspaniałą posiadłością był Sztynort, znajdujący się obecnie w powiecie węgorzewskim. Ignacy Krasicki, twórca bajek i satyr, ale też biskup warmiński, arcybiskup gnieźnieński, książę sambijski, hrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego (jego tytułów można by wymieniać jeszcze więcej!), który sam posiadał piękną rezydencję w Lidzbarku warmińskim i skromniejszą w Smolajnach, z pewnością wiedział, co mówi. Domyślać się jednak możemy, że to nie sam pałac (niespecjalnej urody bądź jak pisała hrabina Marion Dönhoff "stary, ale niezbyt piękny pałac") zrobił na nim tak ogromne wrażenie, a położenie posiadłości.

Kamienny róg.

Sztynort był w latach 1572-1945 główną siedzibą rodową Lehndorffów (potężnego arystokratycznego rodu). Sama nazwa Sztynort wywodzi się z niemieckiego Steinort co oznacza w swobodnym tłumaczeniu kamienny róg. Nazwa prawdopodobnie wzięła się od znanej żeglarzom kamienistej mielizny na jeziorze Dargin obecnie zwanej Kamieniami Sztynorckimi. Sztynort położony jest nad jeziorem Sztynorckim, na półwyspie między trzema jeziorami Dargin, Kirsajty i Mamry.

Z hisotrii słów kilka.

Pałac, który obecnie można oglądać, nie był jednak tym pierwszym zbudowanym w Sztynorcie. Pierwszy pałac usytuowany w innym miejscu uległ zniszczeniu w XVI wieku. Drugą budowlę wzniesiono w latach 1554-1572, jej ślady pozostały w dolnych partiach głównego korpusu budowli. Budowę "dzisiejszego" pałacu z wykorzystaniem murów fundamentowych starej podupadłej budowli, przeprowadzono w latach 1689-1691. Przy pałacu powstały budynki gospodarcze z bramą przejazdową, tworzące wewnętrzny dziedziniec, z otwarciem na jezioro Sztynorckie. W skład posiadłości wchodził także ogromny park, a w nim pawilon klasycystyczny, neogotycka kaplica, renesansowe rzeźby oraz zegar słoneczny. Wybudowano także kanał, który pozwalał na wypłynięcie łodzią na jezioro Kirsajty i dalej na wyspę Upałty. XIX wiek przyniósł zmiany w sztynorskiej posiadłości, zburzono bowiem zabudowania gospodarcze i zbudowano spichlerz, rozbudowano sam pałac, w parku wzniesiono herbaciarnię. Wybudowano także mauzoleum rodowe na cyplu pomiędzy jeziorem Sztynort i Łabap, które nie dotrwało do dzisiejszych czasów. W Muzeum Kultury Ludowej w węgorzewie można oglądać XVII-wieczną płytę nagrobną ze sztynorckiego mauzoleum.

Przy wyjeździe ze Sztynortu znajdował się drewniany dworek łowczego - przeniesiono go do Gałkowa. Obecnie mieści się w nim Izba Pamięci Hrabiny Marion Dönhoff.
 
Podczas działań wojennych w 1945 roku Sztynort nie uległ zniszczeniu, do początku roku 1947 była tu kwatera wojsk sowieckich. Później majątek przejęło i zarządzało nim do 1983 r. Państwowe Gospodarstwo Rolne doprowadzając do kompletnej ruiny pałac i towarzyszące mu budynki. W czasach współczesnych Sztynort wielokrotnie zmieniał właściciela. W 1997 r. w Sztynorcie rozpoczęła działalność firma żeglarsko-turystyczna TIGA YACHT. Powstał tam m.in. port, oraz pensjonat.

Ratunek nadszedł?

30 listopada 2009 r. miało miejsce bezprecedensowe nieodpłatne przekazanie prawa własności do pałacu w Sztynorcie przez dotychczasowego właściciela na rzecz Niemiecko-Polskiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury, która ma uratować i wyremontować zabytek. Fundacja (zgodnie z życzeniem córek Henricha von Lehndorffa) chce stworzyć w pałacu miejsce spotkań i dyskusji polsko-niemieckich oraz wydarzeń kulturalnych służących pojednaniu narodów i kultur.

Charyzmatyczni Lehndorffowie.

To, o czym jeszcze warto wspomnieć, opisując posiadłość sztynorcką, to niezwykle charyzmatyczni jej właściciele. Wielu z Lehndorffów pełniło funkcję mężów stanu, wojskowych, dyplomatów. Najwybitniejsi przedstawiciele tego rodu żyli w XVII i XVIII wieku. Marion hrabina Dönhoff w swoje książce "Dzieciństwo w Prusach Wschodnich" opisuje swojego wuja Carola Lehndorffa, jednego z dziedziców dóbr sztynorckich:

"Inny mój wuj, który w całych Prusach Wschodnich uważany był za unikat, w czasach mojego dzieciństwa tylko raz odwiedził Friedrichstein. To był wuj Carol Lehndorff. Pewnego dnia przyjechał do nas z Królewca taksówką, którą następnie udał się dalej aż do swoich odległych o sto pięćdziesiąt kilometrów włości w Steinort (w Sztynorcie). Samo to już było sensacją. Taksówek używało się w mieście, ale nie jeździło się nimi po świecie. To, że coś takiego miało miejsce, było w najwyższym stopniu zdumiewające (...) Latem wciąż pełno tu było odwiedzających, których wuj Carol spotkał gdzieś wcześniej w czasie swoich podróży i których, o ile przypadli mu do gustu, zaprosił do siebie. Ci przyjeżdżali potem, kiedy chcieli, czasami nawet wraz z dziećmi i gościli w Sztynorcie całymi tygodniami. Wuj Carol w większości przypadków nie miał pojęcia, kim są. Gdy miewał już tego wszystkiego dosyć, po prostu się wycofywał. Chował się wtedy w swoich dwóch małych i zaciemnionych pokojach, gdzie wolno go było odwiedzać tylko od czasu do czasu (...) Carol Lehndorff miał za sobą naprawdę szaloną młodość: wydał wiele pieniędzy, poczynił gigantyczne długi, zjeździł świat wzdłuż i wszerz, a rodzinę przeraził tysiącem dzikich przedsięwzięć."
 
Sztynorckie pomniki przyrody.

Do dzisiaj w sztynorckim parku zachowały się dęby, które są pomnikami przyrody. Największy z nich to dąb o obwodzie 560 cm, wieku 349 lat, wysokości 26 m oraz dąb o obwodzie 508 cm, wieku 306 lat, wysokości - 26 m.

Nieproszony gość w sztynorckim pałacu.

Od lipca 1941 r do 20 listopada 1944 r. w Sztynorcie przebywał Joachim von Ribbentrop - minister spraw zagranicznych Rzeszy.