Kolegiata Romańska to jeden z najlepiej zachowanych zabytków w Polsce. Znajduje się ona na wschodnim brzegu jeziora Gopło. Kolegiatę wybudowano w latach 1120 - 1140. Zabytek jest trójnawową bazyliką filarową z transeptem.
Cennymi zabytkami, które możemy odnaleźć w centrum kolegiaty są dwie chrzcielnice: piaskowca z XI w. i granitowa z XII w. Pod łukiem tęczowym prezbiterium zlokalizowane są późnogotyckie rzeźby początku XVI w. W kościele można podziwiać XVII-wieczne płyty marmurowe poświęcone początkom kościoła i pierwszym biskupom.
Warto wspomnieć, iż niegdyś przy kolegiacie należącej do zakonu Benedyktów, istniała biblioteka. Do poł. XIX w. przechowywano tam bogato ilustrowany „Ewangeliarz kruszwicki” – pergaminowy kodeks Benedyktów.
