Centrum Kultury Zamek Krzyżacki

Centrum Kultury Zamek Krzyżacki

Centrum Kultury Zamek Krzyżacki powstało z początkiem 2007 roku z inicjatywy Gminy Miasta Toruń i jest samorządową instytucją kultury.

Do zakresu działania „Zamku Krzyżackiego” należy kulturalne i turystyczne zagospodarowanie terenu ruin zamku krzyżackiego w Toruniu wraz z jego otoczeniem, trwała ochrona powierzonego dziedzictwa kulturowego oraz promocja tego miejsca w kraju i poza jego granicami.

W celu realizacji wyznaczonych zadań „Zamek Krzyżacki” podejmuje następujące działania: organizowanie w różnorodnych formach działalności kulturalnej i promocyjnej; organizowanie imprez kulturalnych, plenerowych, festiwali, konkursów itp.; współpraca ze społecznym ruchem kulturalnym w zakresie organizacji imprez; współpraca z innymi instytucjami w kraju i za granicą, udostępnianie powierzonych dóbr kultury do celów naukowych i współdziałanie w tym zakresie z placówkami muzealnymi, instytucjami naukowo-badawczymi; współpraca z innymi organizacjami, w tym upowszechniającymi turystykę w kraju i za granicą działalność informacyjną, edukacyjną i popularyzatorską; oraz wszelkie inne kroki związane z jego działalnością, wynikające z potrzeb środowiska lokalnego.

Historia zamku krzyżackiego w Toruniu

Ruiny zamku krzyżackiego położone są między historycznym Starym a Nowy Miastem.

Dzieje zamku zaczynają się wraz z relokacją Torunia w roku 1236. Krzyżacy rozpoczęli wówczas pierwsze prace fortyfikacyjne na zgliszczach istniejącego wcześniej słowiańskiego grodu obronnego. Budowa właściwego obiektu zaczęła się natomiast w połowie lat 50-tych XIII wieku. Wznoszono go w trzech etapach przez około 70 lat. Powstały zamek stał się siedzibą komtura i pełnił funkcję ważnej strategicznie warowni przygranicznej z ziemiami polskimi, m.in. był on bazą wypadową dla wypraw Zakonu Krzyżackiego przeciw Polsce. Wokół niego wybudowano także fosę i podzamcze na którym znajdowała się m.in. pierwsza mennica w państwie zakonnym. Cechą charakterystyczną toruńskiego zamku był jego nietypowy, podkowiasty plan – Krzyżacy budowali swoje zamki przede wszystkim na planach regularnych czworoboków.

O randze bogatej komturii toruńskiej i samego szybko rozwijającego ośrodka handlowego, jakim był ówczesny Toruń, może świadczyć fakt, iż zamek toruński gościł królów Kazimierza Wielkiego oraz Władysława Jagiełłę. Ostatni z wspomnianych polskich władców przybył też do Torunia po bitwie pod Grunwaldem i jako jedyny obsadził zamek polską załogą we wrześniu 1410 roku. Opuściła go ona w lutym 1411 roku. W ciągu następnych lat zamek niszczał; jego gospodarzom brakowało środków na wykonanie odpowiednich prac remontowych. Dzieje zamku skończyły się niespodziewanie w lutym 1454 roku gdy Toruń, wraz z innymi miastami Związku Pruskiego, wystąpił przeciwko władzy wielkiego mistrza. Doszło wówczas do szturmu toruńskiego mieszczaństwa na zamek. Ostatni komtur toruński Albrecht Kalb, nie widząc szans na jego skuteczną obronę zdecydował się warownię poddać. Po opuszczeniu zamku przez załogę krzyżacką mieszczaństwo rozpoczęło plądrowanie obiektu, a górujący niegdyś nad miastem stołp wysadzono w powietrze. Przez kolejne kilka miesięcy robotnicy wynajęci przez rajców rozbierali dom zakonny. Cegłę pochodzącą zaś z zamku przeznaczono do budowy innych obiektów na terenie Torunia. Rozbiórka obiektu miała swoje znaczenie symboliczne – mieszczanie usunęli raz na zawsze symbol krzyżackiego panowania. Krzyżacy nigdy już do Torunia nie powrócili. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej wraz z drugim pokojem toruńskim w 1466 roku ziemia chełmińska, w tym i Toruń, znalazła się ponownie w granicach państwa polskiego.

Przez kolejne wieki pozostałości zamku spełniały rożne funkcje. Znajdował się tu m.in. bastion obronny, wysypisko śmieci, a nawet cmentarz. Do prac archeologicznych, które przyczyniły do szczegółowego opisania dziejów zamku, doszło dopiero w latach 1958 – 1966. Prowadziła je prof. Jadwiga Chudziak. W kolejnych latach przystąpiono do konserwacji ruin, a już w XXI wieku udostępniono je dla ruchu turystycznego. Od 2007 roku obiektem zarządza Centrum Kultury Zamek Krzyżacki. Odwiedzający mogą zwiedzić cały kompleks ruin zamku, w tym wieżę ustępową Gdanisko (która zachowała się nienaruszona do współczesności), piwnice zamkowe z tematycznymi ekspozycjami oraz układ pomieszczeń dawnego domu zakonnego wraz z wystawą średniowiecznych machin oblężniczych. Oprócz funkcji turystycznej Centrum organizuje także liczne imprezy nierozłącznie związane z dziejami zamku oraz Torunia, m.in. Inscenizacje Zamkowe, Toruńskie Medievalia, Dni Hanzy, a także seanse filmowe, jarmarki, festyny z okazji rozmaitych świąt i wiele innych.