Sanktuarium w Krośnie

Krośnieńskie legendy

Z Sanktuarium w Krośnie koło Ornety związane są conajmniej 2 legendy.
 
Pierwsza opowiada o dzieciach bawiących się nad brzegiem Drwęcy Warmińskiej. Znalazły one figurkę Matki Boskiej z Dzieciątkiem i zabrały ją do domu. Następnego dnia figurka została znaleziona w tym samym miejscu. Dzieci zabrały ją ponownie do domu, a ich mama zamknęła ją w skrzyni. Mimo to figurka powróciła nad rzekę. Kilkakrotnie była uroczyście przenoszona do kościoła w Ornecie, ale i to nic nie dało. W końcu – odczytując to jako znak boży - wzniesiono nad rzeką kapliczkę i w niej pozostawiono figurkę.
 
Druga legenda mówi o  szwedzkich żołnierzach, którzy znaleźli w rzece figurkę Matki Boskiej i rozbili ją, aby zrobić kości do gry. Pokłócili się jednak w czasie gry i jeden z nich cisnął kości w nurt Drwęcy. Rankiem, po opuszczeniu wsi przez Szwedów znaleziono cudownie odnowioną figurę Matki Bożej.

Początku kultu maryjnego w Krośnie

Źródła archiwalne potwierdzają kult w XVI wieku. Pewne jest, że w 1593 Jakub Bartsch - burmistrz Braniewa, ufundował w Krośnie kaplicę poświęconą cudownej figurce. Najprawdopodobniej Krosno jako miejsce pielgrzymkowe zaczęło funkcjonować w II poł. XV wieku.
 
Nowa kaplica została poświęcona w 1600 r. Z zachowanych przekazów wiadomo, że pielgrzymi nie mieścili się w małej kaplicy. Nabożeństwa odprawiano na zewnątrz, umieszczając ambonę na pobliskim starym dębie.

Figurka Matki Boskiej z roku na rok coraz bardziej słynęła nadzwyczajnymi łaskami, dzięki czemu coraz więcej osób pielgrzymowało do Krosna. Na stałe nie przebywał tam żaden ksiądz, kóry by opiekował się kaplicą. Duchowni przyjeżdżali z Ornety, pomagali także jezuici z Braniewa.

Budowa kościoła

Kapituła warmińska planowała wybudować kościół, niestety nic z tych planów nie wyszło. Niezwykle o to zabiegał Kasper Simonis - archiprezbiter z Ornety i sekretarz kapituły warmińskiej. Spisał on kronikę sanktuarium w Krośnie, która niestety nie zachowała się. Kasper Simonis dopiął swego i w 1710 r. rozpoczęto prace przygotowawcze do budowy nowego kościoła. W roku 1733 zmarł Kasper Simonis; pochowano go pod ołtarzem głównym.

Do 1714 r. zmieniono bieg Drwęcy Warmińskiej ponieważ chciano, by ołtarz stanął dokładnie w miejscu znalezienia figurki Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
 
W 1715 biskup warmiński Teodor Potocki, będący jednym z kilku współfundatorów sanktuarium dokonał poświęcenia kamienia węgielnego. Ten sam biskup, 5 lat później, poświęcił kościół w stanie surowym i nadał mu aktualny do dziś tytuł Nawiedzenia NMP i św. Józefa.

Pracami budowlanymi kierował mistrz budowlany Jan Krzysztof Reimers z Ornety. Autor projektu nie jest znany z nazwiska. Reimers zmarł w 1720 r. i został pochowany w podziemiach sanktuarium. W kolejnych latach trwały prace wykończeniowe i związane z wyposażeniem kościoła. W 1722 r. położono przywiezioną z Gdańska kamienną posadzkę. Z Gdańska pochodzą też 2 dzwony.

Wyposażenie i ciąg dalszy budowy

Na obecne wyposażenie wnętrza składa się m.in.:
- 7 ołtarzy (5 barokowych wykonał Krzysztof Peucker (Preike) z Reszla. We wszystkich zachowały się obrazy Piotra Kolberga z Pieniężna)
- późnobarokowa ambona z figurkami trzech nieoznaczonych świętych (Ojcowie Kościoła) na parapecie i Trzech Magów na baldachimie oraz gwiazdą w promienistej glorii w zwieńczeniu również pochodzi z warsztatu Peucknera
- empora muzyczna z prospektem organowym (organy wykonał Jerzy Wolff z synem w latach 1729-1731)
- konfesjonały
- zespół barokowych ław
- ołtarz główny z alabastrową figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem - tą z legendy
 
Zdaniem specjalistów kościół krośnieński należy do najefektowniejszych realizacji barokowych na Warmii i to w pełnym tego słowa znaczeniu, gdyż o jego przynależności stylowej świadczy forma a nie data powstania.
 
Budowę krużganków rozpoczęto w 1726 roku. Flankowały je kaplice. W 1768 r. zamontowano dekoracyjne kute wrota sprowadzone z Elbląga. Prace wykończeniowe trwały do 1777 roku.
 
W 1807 r. kościół został zniszczony i ograbiony przez Francuzów. Nie wiemy jednak, w jakiej skali. W kolejnych latach w Krośnie powstał zakład księży emerytów, którzy zapewniali pielgrzymującym do sanktuarium opiekę duszpasterską przez 120 lat. Księża emeryci prowadzili w Krośnie gościniec i dom rekolekcyjny dla pielgrzymów.
 
W 1914 r. zespół pielgrzymkowy ucierpiał w czasie ofensywy wojsk rosyjskich. Prace remontowe trwały do 1928 roku. II wojna światowa spowodowała mniejsze zniszczenia, niż I. Niestety w 1945 r. zaginęła legendarna alabastrowa figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem