Ścieżka przyrodnicza „Rezerwat Krutynia” (obiekt 101491)

Kto nie widział Krutyni, ten nie widział Mazur - Karol Małłek

Przez wieś Krutyń płynie rzeka Krutynia. Jest ona jednym z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Europie. Ten 102 km szlak przebiega przez Wielką Knieję, zwaną powszechnie Puszczą Piską, a od jeziora Mokrego przez Mazurski Park Krajobrazowy. Są miłośnicy spływów, którzy bez problemu pokonają cały szlak i poznają bogactwo jego flory i fauny, ale i na najpopularniejszym, zaledwie 2,5 km odcinku, będzie co oglądać. Zaczyna sie on na jeziorze Krutyńskim i prowadzi do wsi Krutyń. Rzeka wraz z jeziorem Krutyńskim ma tu status rezerwatu przyrody.

Jedną z ciekawostek na szlaku jest 1,5 kilometrowy odcinek rzeczki Sobiepanka, wypływającej z jeziora Lampasz (niedaleko Sorkwit), której nurt może płynąć w obie strony.

Szlakiem rzeki Krutyni pływał w latach 50.-70. XX w. Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II.

Tak o Krutyni pisze Ernst Wiechert (zwany Piewcą Mazur) w swojej książce "Lasy i ludzie":

... Mieszkał (dziadek) w Krutyni, niewielkiej wiosce wśród niezmierzonych lasów, nad brzegiem słynącej z piękności rzeki Krutyni i przez wiele lat mego żywota ta właśnie miejscowość zdawała mi się uosobieniem piękna, przygody oraz pełnej czaru tajemniczości. Nie było tam chyba z wszystkich tych rzeczy niczego więcej ponad to, co posiadały inne leśne wioski mojej rodzinnej ziemi, lecz nigdzie na świecie nie znajdowało się tyle jezior i mokradeł, tyle czapli i orłów, tylu myśliwych z cudownie połyskującymi strzelbami, tyle prastarych dębów i słodkich malin, co podczas dwugodzinnej jazdy furmanką z naszej leśniczówki do dziadkowego domu. Wysoko nad wozem ciągnął do gniazda rybołów wybierający z naszego jeziora szczupaki, a po którego żałosnym krzyku, kto wie czy nie po raz pierwszy poruszyło się w mojej piersi coś, co nazwałem "nie dającym się wyrazić". Z lewej leżało ciemne oczko śródleśne, którego głębokość miała być niezmierna. Połów ryb też tam należał do nas. Gnieździł się tam orlik, tamże wystawały na niedostępnych łąkach żurawie, pierwsze jakie w ogóle oglądałem. Potem spośród mrocznych lasów połyskiwało jezioro, które widząc nasłuchiwałem zawsze z bijącym sercem, czy nie usłyszę dzwonów, jakie miały być w nim zatopione. Dalej droga opadała ku Morawie, trawiastej polanie pod starymi dębami, gdzie rozpoczynał się łańcuch ciemnych jeziorek biegnących aż do wielkiego Jeziora Mokrego i gdzie z czarnej, bagiennej wody tych jeziorek, jak gdyby za sprawą cudu, wypływał czysty, bystry i przejrzysty nurt Krutyni. Płynąc bezgłośnie pod rozpiętymi nad nim szarymi, drewnianymi kładkami, rozświetlała go błyskawica przemykającego zimorodka, sklepiały nawisy lasów, z których dolatywało żałosne nawoływanie orłów.

Zaczynamy!

Ścieżka przyrodnicza Rezerwat Krutynia liczy sobie 2,5 km. Wolnym krokiem, rozglądając się wokoło i oglądając za siebie, przejdziemy ją w niecałe 2 godziny. Rezerwat jest 1 z 11 rezerwatów Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Chroni on jezioro Krutyńskie i górny odcinek rzeki Krutyni, wypływającej z tego jeziora oraz przybrzeżne lasy liściaste i mieszane. Bogacto niezwykłych roślin i zwierząt występuje na tym terenie. Wśród roślin zobaczymy np. przylaszczkę, zawilca, kokoryczkę, konwalię majową, konwalijkę dwulistną... A wśród zwierząt orła bielika, dzięcioła czarnego, sójkę, łabędzia niemego, łabędzia krzykliwego, tracz nurogęś, puszczyka, wydrę.

Przystanek 1 - Rzeka Krutynia

Przez wieś Krutyń płynie rzeka Krutynia, wypływająca z jeziora Krutyńskiego. Zaczynamy spacer przy siedzibie dyrekcji Mazurskiego Parku Krajobrazowego, którą jest zabytkowy drewniany budynek. Po sąsiedzku, "o płot dalej" w zabytkowej mazurskiej stodole znajduje się Muzeum Przyrodnicze. Kolekcja przyrodnicza Muzeum liczy ponad 200 eksponatów zwierząt. Zwierzęta te nie zostały zabite. Trafiły do Muzeum jako ofiary potrącenia lub zderzenia się z samochodami poruszającymi się po drogach Parku.

Stamtąd idziemy w kierunku ośrodka wypoczynkowego „Mazur Syrenka” i stanicy wodnej PTTK. Po minięciu ostatnich zabudowań wchodzimy do lasu. Ścieżka szybko sprowadza nas nad pełną niezwykłości rzekę.

Przystanek 2 - Czerwone Kamienie

Dno Krutyni pokrywają liczne w tym miejscu kamienie. Większość z nich pokryta jest plechami krasnorostu Hildebrandtia rivularis. Ten niewielki glon występuje tylko w czystych wodach małych i średniej wielkości rzek. Porasta kamienie nadając im charakterystyczne czerwonofioletowe (czerwonobrunatne) zabarwienie. Występuje tu także gąbka słodkowodna nadecznik - zwierzę bezkręgowe, żyjące w czystych wodach.

Dalej udajemy się ścieżką w górę rzeki. Rozglądajmy się za sójkami krążącymi tu licznie w powietrzu i za uroczymi rudzielcami, czyli wiewiórkami. W runie, na wysokich brzegach rzeki, rośnie skrzyp zimowy. Są też przylaszczki, zawilce, gwiazdnice wielkokwiatowe.

Przystanek 3 - Żółty piasek

Dochodzimy do wypłycenia rzeki nazywanego "Żółtym Piaskiem" od drobnoziarnistego słonecznego piasku. Jest to idealne miejsce na kąpiel. Jest czysto i płytko.

Przystanek 4 - Meandry Krutyni

Udajemy się w górę rzeki. Po kilkudziesięciu metrach ścieżka skręca w lewo wzdłuż brzegu rzeki Krutyni. Zawdzięcza ona swą nazwę licznym meandrom, charakterystycznym dla jej dolnego brzegu.

Dochodzimy do kolejnego rozlewiska rzeki, gdzie w trzcinach można spotkać łabędzie i tracze nurogęsi. Świat roślin reprezentują tu m.in. żółte grążele, rdestnice oraz wywłócznik, których łodygi i liście całkowicie zanurzone w wodzie, tworzą podwodne „sznury”.

Przystanek 5 - Zgryzy bobrowe

Ścieżka doprowadza nas do rozwidlenia; tu skręcamy w lewo, idąc nadal nad wodą. Szukamy bobrów lub śladów ich działalności. Nie powinno byc to trudne, bo bobry mogą silnie oddziaływać na środowisko, w którym żyją. Pierwsza kępa leszczyny, którą zobaczymy, została zgryziona przez bobry zimą 1994-95. Zgryzy te ściemniały i powoli giną wśród nowych, ulistnionych pędów. W drugiej kępie leszczyny można znaleźć zgryzy z zimy 96/97 lub  jeszcze świeższe.

Bobry są zwierzętami roślinożernymi. Poza liśćmi, gałęziami i korą drzew liściastych, zjadają korzenie, kłącza i liście roślin wodnych i lądowych. Bóbr bez trudu przegryza gałąź grubości kilku centymetrów i obala drzewa o średnicy do ok. 70 cm. Do ścinania drzew używa swoich czterech potężnych siekaczy, do rozcierania pokarmu służą zęby policzkowe. W sumie bóbr posiada 20 zębów. Ślady zgryzania przez bobry składają się z licznych nacięć o gładkiej powierzchni, tak jakby zostały wykonane przy pomocy dłuta.

Przystanek 6 - Las nad Krutynią

Udając się w górę rzeki obserwujemy drzewa, porastające brzegi Krutyni. Wśród nich wyróżniają się sosny noszące ślady żywicowań z lat 60-tych, dęby i graby. Nad wodą najczęściej spotykanym drzewem jest olsza czarna.

Przystanek 7 - Stary most

Rzekę przegradzają szczątki drewnianego mostu w miejscu brodu, którym przeprawiali się Krzyżacy do pobliskiej stanicy myśliwskiej nad Krutynią. Od mostu do jeziora Krutyńskiego prowadzi brukowana droga z okresu międzywojennego, kiedy nad jeziorem stała restauracja „Murawa”.

Podążając brzegiem jeziora Krutyńskiego podziwiać można jesiony. Trzcinowa wyspa nad jeziorem Krutyńskim kryje gniazdo łabędzi, które gnieżdżą się w tym miejscu od wielu lat.