Świętokrzyski Park Narodowy. To trzeba wiedzieć!

Mimo że Góry Świętokrzyskie są najstarsze w Polsce, nie należą do najwyższych. Przeciwnie, są to łagodne wzniesienia, które zwracają uwagę przede wszystkim roślinnością, światem zwierząt a nade wszystko oryginalną budową geologiczną.

Obecny teren Świętokrzyskiego Parku Narodowego znajduje się w centralnej części regionu. Obejmuje pasmo Łysogór z najwyższym szczytem Łysicą (612 m n.p.m.) oraz drugim słynnym wzniesieniem Łysą Górą (595 m n.p.m.). Oprócz tego park narodowy chroni następujące tereny: część Pasma Klonowskiego (z górami Psarską i Miejską), Doliny Wilkowskiej i Doliny Dębniańskiej oraz trzy eksklawy – Górę Chełmową, Las Serwis i Skarpę Zapusty. Powierzchnia Świętokrzyskiego Parku Narodowego wynosi 7626,45 ha, a jego otulina 20786,07 ha.

Historia Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Świętokrzyski Park Narodowy został utworzony w 1950 roku, ale starania o objęcie ochroną Łysogór i innych obszarów Gór Świętokrzyskich rozpoczęły się dziesiątki lat wcześniej. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze – Komisja Ochrony Zabytków Przyrody już w roku 1908 zgłosiła postulat o utworzeniu w tym miejscu rezerwatu przyrody.

Pierwszy powstał jednak po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1920 roku utworzono rezerwat przyrody na Chełmowej Górze. Kolejne - na Łysicy i Łysej Górze - powstały w 1924, a kilka lat przed drugą wojną światową rezerwat częściowy na Miejskiej Górze. Starania o utworzenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego przerwały działania wojenne, jednak sukces można było ogłosić już w roku 1950. Z chwilą jego powstania istniejące wcześniej na jego terenie obszary chronione, stały się rezerwatami ścisłymi.

Świętokrzyski Park Narodowy to trzeci w kolejności polski park narodowy. Wcześniej utworzono tylko Pieniński PN oraz Białowieski PN.

Zobacz także: Spacer po parku narodowym i rezerwacie przyrody - co wolno, a czego nie wolno?

Świętokrzyski Park Narodowy - ochrona przyrody

W obszarze parku znajdują się tereny podlegające ochronie krajobrazowej, czynnej oraz ścisłej. Oznacza to, że człowiek nie może dokonywać tam żadnych ingerencji, wszystko należy zostawić swobodnemu działaniu natury. Ochronie ścisłej podlega pięć obszarów, które dawniej stanowiły rezerwaty:

• Chełmowa Góra,

• Łysica- Święty Krzyż,

• Czarny Las,

• Mokry Bór,

• Psarski Dół.

Roślinność Świętokrzyskiego Parku Narodowego

W Górach Świętokrzyskich występuje wiele ciekawych gatunków roślin. Są to pozostałości prastarej puszczy, która porastała tereny Wyżyny Kieleckiej. Szata roślinna parku narodowego powstała w wyniku działania przyrody, nie oznacza to jednak, że człowiek nie miał na nią żadnego wypływu.

Ludzie osiedlili się tu już w czasach starożytnych, rozwijając między innymi górnictwo rud i hutnictwo żelaza. We wczesnym średniowieczu powstawały osady rolnicze, co pociągało za sobą masowe karczowanie lasów, natomiast pomiędzy XVI a XVIII stuleciem pojawiły się tu huty szkła.

Jakie rośliny występują na terenie parku narodowego?

Świętokrzyski Park Narodowy aż w 95% porośnięty jest lasem. Są to zarówno lasy o charakterze górskim, jak też wyżynnym i nizinnym. Tam gdzie znajdują strome stoki północne, granica przebiega na wysokości 350 m n.p.m. Natomiast na stokach południowych, które są łagodniejsze, granica pomiędzy lasem górskim a wyżynnym występuje na wysokości 450 m n.p.m.

Na wyższym piętrze dominują lasy bukowe oraz jodłowe, czyli unikatowa w skali światowej Puszcza Jodłowa a na niższym sosnowe, sosnowo-dębowe i dębowo-sosnowe. Występuje tu także zespół jarzębiny świętokrzyskiej. Również charakterystyczne rumowiska skalne, czyli gołoborza, mają unikalną szatę roślinną. Nie są oczywiście zarośnięte, dominują tam jednak ciekawe gatunki porostów.

Jakie rośliny zostały objęte szczególną ochroną? Jest to między innymi lilia złotogłów, cis pospolity, bluszcz, wawrzynek wilczełyko, paprocie (pióropusznik strusi i podrzeń żebrowiec), parzydło leśne czy niektóre gatunki storczyków.

W Górach Świętokrzyskich, a dokładnie w obrębie Chełmowej Góry, występują naturalne stanowiska modrzewia polskiego. Modrzew polski został objęty ochroną, dzięki czemu podczas wędrówek po parku narodowym możemy podziwiać jego monumentalne okazy.

Fauna Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Obszar Świętokrzyskiego Parku Narodowego zamieszkują gatunki zwierząt, które są charakterystyczne dla lasów - ale nie tylko. Występuje tu bowiem fauna, mająca zróżnicowane wymagania życiowe. Biorąc pod uwagę, jak niewielki jest obszar parku, bogactwo gatunkowe jest tu naprawdę duże.

W parku żyje 45 gatunków ssaków, 14 gatunków płazów, 6 gatunków gadów, odnotowano także 150 gatunków ptaków. Wśród nich występuje na przykład dzięcioł, myszołów oraz puszczyk. Do tego należy dodać licznych przedstawicieli bezkręgowców - ślimaki i owady.

W regionie świętokrzyskim można spotkać zwierzęta, które wydają się dość pospolite. Są to na przykład lisy, sarny, jelenie, tchórze czy łasice, licznie reprezentowane są gatunki gryzoni. Wyjątkowo pojawiają się łosie oraz jenoty, wśród świętokrzyskich lasów kryją się też zagrożone wyginięciem popielice i koszatki.

Geologia Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Ukształtowanie terenu Gór Świętokrzyskich jest wyjątkowe - wyróżnia się w całej Europie. Zainteresowani tematem mogą tu obserwować twory powstałe na przestrzeni różnych epok, jednak najciekawsze wydają się oczywiście gołoborza.

Są to charakterystyczne rumowiska skalne, położone w obszarze ochrony ścisłej, które powstały na skutek silnych procesów wietrzenia. Najbardziej okazałe gołoborza można podziwiać na północnych stokach masywu Łysej Góry i Łysicy. To jednak nie wszystko, co wyróżnia Góry Świętokrzyskie.

Pasma górskie oddzielone są tu dolinami Wilkowską, Dębniańską oraz Bodzentyńską. Są zbudowane ze skał osadowych pochodzenia morskiego. Natomiast w enklawie skarpa Zapusty dominują skały węglanowe. Łysogóry zbudowane są z kolei z piaskowców kwarcytowych.

Turystyka w Świętokrzyskim Parku Narodowym

Niezwykły charakter Gór Świętokrzyskich przyciąga w te okolice wielu turystów. Warto zatrzymać się tu dłużej niż jeden dzień, bo na wczasowiczów czeka naprawdę wiele atrakcji. W sąsiedztwie parku jest wiele miejsc, w których można zarezerwować nocleg. Oto najciekawsze oferty obiektów, znajdujących się w jego sąsiedztwie.

Świetnokrzyska Chata

Bodzentyn, ul. Psary St.Wieś

Domki Bodzentyn 10

Siedlisko Carownica Family & Wellness

Bieliny, ul. Lechów

Domki Bieliny 10

Agroturystyka Pod Szczytem

Krajno Zagórze, ul. Krajno Zagórze

Agroturystyka Krajno Zagórze 10

Warto pamiętać, że noclegi można wynająć nie tylko w najbliższej okolicy parku narodowego. Turystów interesują też gospodarstwa agroturystyczne w Górach Świętokrzyskich czy inne kategorie obiektów, położone nawet na uboczu. Nawet spokojne lokalizacje nie przeszkadzają w korzystaniu z oferowanych na miejscu atrakcji.

Poznaj również nieodkrytą i malowniczą krainę: Sieradowicki Park Krajobrazowy z ciekawymi ścieżkami dydaktycznymi.

Szlaki turystyczne w Świętokrzyskim Parku Narodowym

Przyjeżdżając w Góry Świętokrzyskie turyści stawiają przede wszystkim na aktywny wypoczynek. W ofercie atrakcji parku narodowego można więc znaleźć naprawdę ciekawe szlaki, dzięki którym łatwiej jest poznać bogactwo miejscowej przyrody.

Szlaki piesze ŚPN

W ŚPN panują korzystne warunki dla osób, które lubią piesze wędrówki. Przez jego obszar biegnie kilka tras, odpowiednich nawet dla rodzin z dziećmi. Trasy wytyczone zostały w miejscach ochrony ścisłej, ale na piechotę można zwiedzić także rezerwaty.

• Czerwony szlak im. Edmunda Massalskiego to jedna z najsłynniejszych pieszych tras w Górach Świętokrzyskich. Jego całkowita długość wynosi 92 km, natomiast w granicach parku znajduje się odcinek, liczący prawie 15 km. Wędrówkę nim można rozpocząć np. ze Świętej Katarzyny, dalej mamy Łysicę i sanktuarium na Łysej Górze (tam znajdują się też największe gołoborza), trasa w obrębie parku kończy się w miejscowości Trzcianka.

• Niebieski szlak im. Edwarda Wołoszyna Cedzyna - Wąchock liczący 45,5 km. W obrębie ŚPN znajduje się 7 km odcinek z Bodzentyna do Świętej Katarzyny.

• Niebieski szlak im. Stanisława Jeżewskiego Pętkowice – Święty Krzyż i chociaż jego całkowita długość wynosi aż 80 km, to w granicach ŚPN mamy fragment trasy liczący zaledwie 1,9 km z Nowej Słupi do sanktuarium na Świętym Krzyżu (Łysej Górze).

• W obrębie ŚPN mamy także szlak zielony (Zagórze - Psary Podleśne), żółty (Klonów – Bukowa Góra) oraz czarny (Podchełmie – Chełmowa Góra – Pokrzywianka Górna).

Szlaki rowerowe ŚPN

Park narodowy nie wyznaczył odrębnych ścieżek rowerowych, co nie oznacza, że rowerzyści nie mają tam wstępu. Tu jednak koniec dobrych wiadomości, ponieważ w ŚPN udostępniono im tylko kilka wybranych odcinków - są to "Duża pętla Bielińska", "Szlak Architektury Obronnej z Końskich do Kielc", "Przez Góry Świętokrzyskie", "Łączna – Centrum Usług Satelitarnych w Psarach".

Warto jednak wspomnieć, że przez Góry Świętokrzyskie biegnie szlak Green Velo. Jest to jedna z lepiej przygotowanych tras dla cyklistów.

Zobacz więcej: Green Velo: najlepsze trasy rowerowe w województwie świętokrzyskim

Co warto zobaczyć w Świętokrzyskim Parku Narodowym?

Świętokrzyski Park Narodowy to nie tylko szlaki turystyczne, warto poznać miejscową kulturę i historię, która jest naprawdę bogata. Co więc koniecznie trzeba zobaczyć?

Sanktuarium na Świętym Krzyżu

Jest to jedno z najstarszych w Polsce sanktuariów - według legendy opactwo benedyktynów założył na początku XI wieku Bolesław Chrobry. Od XIV stulecia przechowywane są tu relikwie Krzyża Świętego, przez co sanktuarium stało się popularnym celem pielgrzymek. Wśród pątników wielokrotnie znajdowali się nawet polscy królowie - Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt Stary czy Zygmunt August.

Obecnie Święty Krzyż stanowi nie tylko miejsce kultu, ale także niezwykle cenny zabytek. Z dawnego opactwa benedyktyńskiego zachowały się m.in. krużganki, wczesnobarokowa kaplica Oleśnickich oraz kościół łączący styl barokowy i klasycystyczny. Oprócz relikwii w kościele na Świętym Krzyżu można zobaczyć mumię. Ciało spoczywa w krypcie kaplicy Oleśnickich i powszechnie uważa się, że są to szczątki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.

Warto także wspomnieć, że Święty Krzyż związany jest nie tylko z kultem chrześcijańskim. We wczesnym średniowieczu było to święte miejsce Słowian. Do dzisiaj na wzniesieniu zachował się wał kultowy, pamiętający dawno minione czasy.

Uwaga! Zwiedzanie klasztoru na Świętym Krzyżu możliwe jest codziennie w godzinach 9:00-17:00. W sezonie turystycznym czas wydłuża się do godziny 20:00.

Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Na Świętym Krzyżu warto zwiedzić nie tylko stare opactwo, ale także Muzeum Przyrodnicze ŚPN. Mieści się ono w jednym ze skrzydeł klasztornych budynków. Ekspozycje kompleksowo przedstawiają historię parku - nie tylko od czasów jego powstania, ale znacznie wcześniejszych.

Zwiedzając, cofamy się w czasie do starożytności, gdy na terenie Gór Świętokrzyskich rozwijało się hutnictwo żelaza. Później poznajemy dzieje osadnictwa oraz innych przedsięwzięć, jakie prowadził człowiek na tych terenach.

Oprócz tego zgłębiamy wiedzę o dziejach geologicznych i paleontologicznych, ekosystemach leśnych a także wielu innych zagadnieniach dotyczących Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Opłaty za wstęp do Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego wynoszą: 10 zł za bilet normalny, 6 zł za bilet ulgowy i 3 zł za bilet specjalny.

Świętokrzyski Park Narodowy - informacje i ciekawostki

Co warto wiedzieć przed zaplanowaniem wypoczynku w Górach Świętokrzyskich? Na pewno warto poznać zasady, jakie panują w Świętokrzyskim Parku Narodowym.

Świętokrzyski Park Narodowy - godziny otwarcia i ceny biletów

Jak informują władze parku na oficjalnej stronie internetowej, jest on udostępniony dla turystów "od świtu do zmierzchu - bez względu na porę roku". Po Świętokrzyskim Parku Narodowym można poruszać się wyłącznie po wyznaczonych szlakach oraz miejscach udostępnionych do działalności edukacyjnej lub turystycznej.

Przypominamy również, że większość parków narodowych zabrania wchodzenia na swój teren z psami. Od tej reguły są jednak wyjątki - wśród nich jest m.in. Świętokrzyski Park Narodowy. Nie oznacza to jednak, iż czworonogi mogą swobodnie spacerować po wszystkich szlakach turystycznych (wyjątek stanowią np. psy asystujące osobom niepełnosprawnym). Dostępny dla nich jest fragment szlaku czerwonego Huta Szklana – Łysa Góra. Warunek wstępu do parku to prowadzenie psa na smyczy.

Zobacz także: Park narodowy z psem. Tam wejdziesz z czworonogiem

Ceny biletów w Świętokrzyskim Parku Narodowym

W obszarze parku znajduje się kilka stref, w których obowiązuje płatny wstęp. Są to odcinki:

• szlaku czerwonego Święta Katarzyna – Huta Szklana,

• szlaku czerwonego Święty Krzyż – Trzcianka,

• szlaku niebieskiego Nowa Słupia – Święty Krzyż.

Ile kosztuje wstęp do parku narodowego? W przypadku biletu normalnego cena wynosi 8 zł, natomiast bilet ulgowy to koszt 4 zł. Można również nabyć wielokrotny bilet wstępu (40 zł), który jest ważny aż do końca roku kalendarzowego.

Punkty sprzedaży znajdują się przy wejściach na wymienione szlaki, ale wejściówki do Świętokrzyskiego Parku Narodowego można kupić również online.