Szlak pieszy: Spacerkiem po olsztyńskim Starym Mieście

Olsztyn jest stolicą województwa warmińsko-mazurskiego. Położony jest na Warmii nad rzeką Łyną. Znajduje się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego, polskiej części Drogi św. Jakuba, Szlaku Zamków Gotyckich, Szlaku Grunwaldzkim i Szlaku Kopernikowskim.

Co ciekawe, Stare Miasto w Olsztynie wcale nie jest stare! W 1945 zostało niemal zupełnie spalone, co niestety spotkało wiele innych polskich miast. Żołnierze sowieccy grabili, palili i niszczyli wszystko na swojej drodze. Na szczęście ocalały w Olsztynie 2 wspaniałe zabytki: XIV-wieczny zamek i pochodząca z tego samego czasu katedra św. Jakuba.

Nie przeszkadza to jednak temu, aby nasz spacer był wyjątkowy. Bo wyjątkowe będą miejsca, które zobaczymy po drodze. Zaczynamy!

Wysoka Brama

Startujemy sprzed Wysokiej Bramy, do XIX wieku zwanej Bramą Górną. Została ona zbudowana w XIV wieku i ocalała jako jedyna z trzech średniowiecznych bram, które znajdowały się w murach obronnych Olsztyna.

W 1788 roku Wysoką Bramę wyremontowano i zaadaptowano na zbrojownię szwadronu dragonów, w kolejnych latach przebudowano na więzienie, w 1898 przekazano miejskiemu komisariatowi policji. Dokonywano w niej wielu przeróbek, np. wybito przejście dla pieszych.

I UWAGA ciekawostka - w 1863 przetrzymywano w Wysokiej Bramie Wojciecha Kętrzyńskiego, obwinionego o przemyt broni dla powstania styczniowego. Wojciech Kętrzyński był historykiem, etnografem, politykiem, publicystą i poetą. Wprowadził na grunt nauki polskiej problematykę prusko-mazurską. Współpracował z Henrykiem Sienkiewiczem, który pisząc "Potop" niewątpliwie korzystał z jego wiedzy.

W 2003 roku brama została odrestaurowana. We wnęce od strony Starego Miasta umieszczono wizerunek Matki Bożej Królowej Pokoju, podarowany Olsztynowi przez Jana Pawła II.

Niedaleko Bramy mieści się Informacja Turystyczna w Olsztynie. Odwiedź ją, aby dowiedzieć się ciekawostek o regionie i dostać materiały promocyjne.

Dom Gazety Olsztyńskiej i Targ Rybny

Za Wysoką Brama skręcamy w prawo do Domu Gazety Olsztyńskiej. Znajduje się ona na Targu Rybnym (zabytkowym placu Starego Miasta. Większość budynków znajdujących się przy Targu Rybnym to nowe kamienice stylizowane na oryginalną zabudowę przedwojenną). Dom Gazety Olsztyńskiej można łatwo rozpoznać po czerwonej cegle, z której został wykonany.

W latach 1920-1939 w budynku mieściła się redakcja i drukarnia „Gazety Olsztyńskiej” oraz ksiegarnia. W 1939 budynek zrównano z ziemią. Długo po wojnie został zrekonstruowany i w 1989 r. oddany do użytku.

Obecnie znajduje się tam oddział Muzeum Warmii i Mazur oraz księgarnia.

Pomnik św. Jakuba

W 2004 roku postawiono na Targu Rybnym, po lewej stronie Domu Gazety Olsztyńskiej, figurę św. Jakuba, patrona Olsztyna.

Św. Jakub był 1 z 12 apostołów Chrystusa. Chrystus nazwał go "Synem gromu", ponieważ był on porywczego charakteru. Apostoł Jakub zginął jako pierwszy z dwunastu apostołów. Zginął męczeńską śmiercią - został ścięty podczas pierwszego prześladowania chrześcijan po Wielkanocy. Jego szczątki znajdują się prawdopodobnie w Santiago de Compostela, przeniesione w VII wieku z Jerozolimy.

Tablica Mendelsohna

Kolejna na trasie naszego spaceru jest Tablica Mendelsohna. Została ona umieszczona na budynku, w którym urodził się Mendelsohn.

Erich Mendelsohn był niemieckim architektem modernistycznym. W 1911, w trakcie studiów, olsztyńska gmina żydowska poprosiła go o zaprojektowanie domu oczyszczenia (dom przedpogrzebowy przy kirkucie). Ten pierwszy, studencki projekt Mendelsohna został zrealizowany w 1913 r. Stoi on do dzisiaj i znany jest jako Dom przedpogrzebowy "Bet Tahara" (z języka hebrajskiego). Inne wybitne dzieła Mendelsohna stoją w Poczdamie (Wieża Einsteina), Norymberdze, Stuttgarcie, Wrocławiu (są do domy towarowe) i Berlinie (Columbus-Haus).

Na terenie cmentarza żydowskiego nie ocalał ani jeden nagrobek; zachowały się schodki, pozostałości murowanego ogrodzenia oraz fragmenty grobowców wrośniętych w drzewa. Część nagrobków wykorzystano do umocnienia skarpy na zapleczu budynku „Casablanki” (przez lata mieściło się tam kasyno oficerskie) górującego nad parkiem zamkowym w Olsztynie, część macew została wykorzystana jako surowiec kamieniarski.

Wróćmy jednak do Domu Przedpogrzebowego. Do 1996 roku w jego wnętrzach mieściło się Archiwum Państwowe. Obecnie obiekt jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, która udostępniła go Stowarzyszeniu Wspólnota Kulturowa „Borussia” z przeznaczeniem na centrum kultury – Centrum Dialogu Międzykulturowego oraz muzeum architekta.

Bazylika mniejsza św. Jakuba

Następna na trasie jest bazylika św. Jakuba, zbudowana w XIV w. W ciągu wieków modlili się w nim wybitni Polacy: Jan Dantyszek, Marcin Kromer i Ignacy Krasicki, król Władysław IV. W latach 1898-1900 organistą był tu Feliks Nowowiejski - kompozytor "Roty" do słów Marii Konopnickiej.

Kościół św. Jakuba w 2004 r. zyskał miano bazyliki mniejszej. Jest to tytuł honorowy, który otrzymują kościoły wyróżniające się wartością zabytkową, liturgiczną, pielgrzymkową i duszpasterską.

CIEKAWOSTKA. W 1807, podczas wojen napoleońskich, Francuzi zamknęli w kościele półtora tysiąca jeńców rosyjskich, którzy broniąc się przed mrozem, spalili ogromna częśc wyposażenia kościoła.

Zwiedzając kościół zwróćcie uwagę na tabernakulum z gotycką kratą i jej dekoracje malarskie pochodzące z renesansu oraz barokowy krucyfikas ponadnaturalnych rozmiarów. 

W kościele odbywają się latem Olsztyńskie Koncerty Organowe.

Stary ratusz

Po wyjściu z katedry kierujemy się w stronę starego olsztyńskiego ratusza. Pochodzi on z XIV w. i do 1915 r. swoja siedzibę miały w nim władze Olsztyna. Był on wielokrotnie przebudowywany. Służył niegdyś dla celów handlowych (mieścił stanowiska handlowe).

W 1945 r. został spalony przez żołnierzy sowieckich. W latach 1946-1949 zrekonstruowano go, a w 2003 r. odremontowano. Największą wartość zabytkową posiadają średniowieczne piwnice ratusza, niedostępne dla zwiedzających, gdyż po II wojnie światowej zasypano je żużlem. Zwróćcie uwagę na zegary słoneczne umieszczone na zewnętrznych ścianach ratusza.

W ratuszu mieści sie Wojewódzka Biblioteka Publiczna.

Ulica Kołłątaja

Niedaleko ratusza znajduje sie ul. Kołłątaja. Na jednym z budynków mieszczących się przy tej ulicy umieszczono tablicę „Zaułek Stawki większej niż życie” - w mieście i okolicach nakręcono 5 odcinków tego serialu.

Przy ul. Kołłątaja znajdowała się dawniej także synagoga (zwana starą) z 1835 r. Kiedy w 1877 r. wybudowano nową synagogę, starą przeznaczono na cele mieszkalno-handlowe. Niestety nie służyło jej to, ponieważ z powodu wielu przeróbek utraciła swój pierwotny wgląd. W 1922 r. budynek rozebrano i zbudowano ponownie nawiązując bryłą do pierwotnego wyglądu światyni.

Pomnik św. Jana Nepomucena

Pomnik św. Jana Nepomucena, który możemy dzisiaj oglądać, stoi w miejscu figury z 1869 r. (stała tam do 1945 r.) Niestety figura zaginęła w czasie II wojny światowej. Inne źródła podają, że prawdopodobnie zniszczyli ją radzieccy żołnierze. Jej replikę ustawiono w 1996 r.

św. Jan Nepomucen jest patronem jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów.

Pomnik stoi na moście św. Jana, który stanowi symboliczną granice Starego Miasta od południa.

Aleja Chateauroux

Nazwa alei pochodzi od nazwy francuskiego miasta partnerskiego Olsztyna. Biegnie ona wzdłuż Łyny i łączy ulicę Prostą z Parkiem Zamkowym.

Przy alei, w 2007 roku odsłonięto obelisk upamiętniający 200. rocznicę pobytu Napoleona.

Zaintrygować Was może XIX-wieczna willa zwana przez olsztynian "Casablanka". Mieszkał tam niegdyś burgrabia olsztyńskiego zamku, później willę przeznaczono dla oficerów. W 1907 r. doszło w niej do morderstwa - pewien major został zastrzelony przez kochanka żony. Po tym wydarzeniu wojsko sprzedało budynek, który nowy właściciel rozebrał i postawił obecną piętrową willę. Po II wojnie światowej obiekt ponownie przejęło wojsko. W willi mieściły się Klub Garnizonowy i Biblioteka Wojskowa.

Po zlikwidowaniu w latach 60-tych XX w. olsztyńskiego cmentarza żydowskiego, usunięte nagrobne macewy zostały użyte do wzmocnienia skarpy, na której posadowiona jest willa. Fragmentarycznie zachowane są na nich inskrypcje nagrobne!

Olsztyńskie wiadukty

Kolejne na naszej trasie spacerowej są 2 wiadukty olsztyńskie widoczne z mostu Młyńskiego. Pierwszy zbudowano w latach 1872-1873, drugi w 1892 roku. Maja ponad 20 metrów wysokości.

Pomnik Kopernika

Aby dojść do pomnika należy minąć zamek i dojść do Mostu Zakochanych. Pomnik stoi po jego prawej stronie. W Olsztynie znajdują się 2 pomniki Kopernika (oba w najbliższej okolicy zamku). Jednym z nich jest urocza "ławeczka Kopernika". Koniecznie złapcie astronoma za nos - przynosi to szczęście!

Drugi pomnik powstał w 1914 r. Popiersie Kopernika umieszczono na cokole pod architektonicznym baldachimem w stylu neogotyckim. Zwieńczenie całości stanowił czterospadowy dach z wieżyczkami w czterech rogach. Popiersie ustawiono przed olsztyńskim zamkiem. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej pomnik zdemontowano i ukryto w piwnicy zamku.

Pomnik możemy podziwiać także i dzisiaj.

Most Zakochanych

W Olsztynie można zagwarantować sobie wieczną miłość! Wystarczy na kłódce wygrawerować imię ukochanej osoby, spotkać się z nią na moście olsztyńskim i wyznać miłość. Po czym powiesić kłódkę na barierce a kluczyk wrzucić do Łyny. I już. Miłość na wieki gwarantowana.

Na tyłach zamku

Zastanawiacie się, czemu tyły zamku miałyby was zaciekawić? A bo znajduje sie tam oryginalna atrakcja zamku dla poszukiwaczy ciekawostek. Jeśli wybierzecie się tam wtedy, kiedy mury nie są porośnięte bluszczem, zobaczycie na nich białe nacieki. To pozostałości po toalecie, z której korzystał sam Mikołaj Kopernik - administrator zamku w latach 1516-1521.

Zamek Kapituły Warmińskiej

Do tej pory jedynie poruszaliśmy sie w okolicy zamku. Pora na zwiedzenie tego XIV-wiecznego zabytku.

Zamek stanowił siedzibę administratora dóbr ziemskich kapituły warmińskiej. Najsłynniejszym jego mieszkańcem był Mikołaj Kopernik. Największa sala ekspozycyjna to dawny refektarz z finezyjnym sklepieniem kryształowym z ok. 1520. Na ścianie krużganka umieszczona jest astronomiczna tablica doświadczalna z 1517, wykonana własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika.

Obecnie w zamku mieści się Muzeum Warmii i Mazur.

Ławeczka Kopernika

Niedaleko zamku znajduje się wspomniana wcześniej "Ławeczka Kopernika". Stanęła ona tam w 2003 r. Jest to doskonałe miejsce, aby oddać się refleksji. Kopernik zamyślony spogląda w niebo, zróbmy więc to samo. A na koniec... potrzyjmy nos astronoma, na szczęście.

Magazyn Solny

Ostatnim punktem naszego spaceru jest Magazyn Solny, czyli dawny budynek straży zamkowej z XVI w. Jedna z jego ścian opiera się na dawnych murach zewnętrznych zamku. W XIX wieku przez 20 lat znajdował się tam skład soli.

Po II wojnie światowej w Magazynie Solnym swoją siedzibę miało Archiwum Państwowe. Po przejęciu go przez Muzeum Warmii i Mazur na poczatku XXI wieku odkryto oryginalne XVI-wieczne posadzki.

Magazyn Solny na co dzień służy jako centrum edukacji muzealnej. Pracownia edukacyjna mieści się na poddaszu. Na parterze pokazywane sa oryginalne posadzki, wyświetlana jest prezentację multimedialną o historii olsztyńskiego zamku i Mikołaju Koperniku. W centrum znajdują się stanowiska komputerowe, ale także... ołowiane żołnierzyki z różnych epok, modele armat, koni i innych figurek, makieta zamku, model czołgu T-34. Wszystko to służy do rekonstrukcji średniowiecznych bitew.