Trasa Spacerowa Aleją Lipową

Zaraz za Bramą Wschodnią, wgłębi ogrodu, po lewej stronie znajduje się zabytkowy piętrowy budynek, nazwany Saskim Dworkiem. Wybudował go Michał Górski pod koniec XIX wieku. Przebudowany został w 1914 roku.
W jego sąsiedztwie znajduje się budynek Urzędu Miejskiego, dawny Hotel Centralny. Na początku XX wieku wybudowany przez Michała Górskiego, dzierżawiony przez Feliksa Zagajewskiego.  Miedzy okiennicami umieszczono herb miasta Nałęczów.

Spacerując dalej mijamy Dom Towarowy oraz skrzyżowanie ulic 1 Maja i Lipowej. Znajduje się tam kamień z czasów międzywojennych, upamiętniający zwycięstwo Polaków nad bolszewikami w 1920 roku.

Pierwsza po lewej stronie willa Regina, wybudowana została w stylu szwajcarskim przez Michała Górskiego w latach 1884-1885. Była własnością Natalii Potkańskiej, od której w roku 1919 dokupiła Zofia Maria Rulikowska. Obecnie właścicielami są spadkobiercy Rulikowskich. Budynek składa się z trzech części – dwie parterowe, jedna piętrowa. W części piętrowej znajdują się trzy, wąskie, wysokie okna w parterowej dwa, szerokie. Cechą charakterystyczną willi Regina jest szalunek poziomy i pionowy.

Za Reginą wśród licznych drzew i krzewów znajduje się willa Ustronie – dawniej Róża. Wybudowana około 1893 roku w stylu szwajcarskim przez doktora Zawadzkiego z Warszawy. Kolejnymi właścicielami byli: hrabina Kaszowska, Janina Makowska, Zofia i Zdzisław Zielińscy i Władysław Wolski. Willa od strony wschodniej jest piętrowa, od zachodu parterowa. Dach części wyższej jest prostopadły do piętrzących się dachów części niższej. Od strony zachodniej willa posiada piękną werandę za stylizowaną balustradą.

Zaraz obok znajduje się willa Raj. Początek budowy sięga roku 1912. Rozpoczęła ją hrabina Kaszowska z Wołynia, a zakończyła Janina Makowska, jako pierwszy zamieszkał w willi sędzia Klemens Osiecki z Babina. W latach 1929-1934 wilęe dzierżawił i miał w niej swój gabinet doktor Albin Kapuściński, a od 1934 do 1949 roku doktor Sławomir Polaczek. Od roku 1950 do 1966 w budynku mieściło się Państwowe Liceum Technik Plastycznych, następnie od 1987 roku internat męski. Przez kilkanaście kolejnych lat właścicielem willi była lubelska firma Elektromontażowa. Od roku 2002 właścicielem jest Feniks SpA. Wykonywane tam zabiegi uzupełnią tradycje leczenie sanatoryjne, skierowane są na ogólną poprawę kondycji, wygląd i samopoczucie przyjezdnych.

Następna w kolejności willa Aurelia, wybudowana w stylu szwajcarskim przed rokiem 1897, przez notariusza Dominika Maślakiewicza. Następnym właścicielem był Krawczyński, a od 1902 roku Julian Jankowski, który zmienił nazwę willi na Julianówka. Po jego śmierci przechodzi w ręce: Neymanów, Szyfnerów i Więckowskich. Następnie wille nabywa dwóch właścicieli. Jeden z ich w roku 1920 roku rozebrała swoja część na budulec. Oszpecając całkowicie budowle. Zachowana część należała do Zielenkiewiczów, a następnie Wójcików, a od 1977 roku do Gagosiów. Kilka lat temu została zrekonstruowana zniszczona połowa. Obecnie budynek tworzy układ trzech brył: dwóch piętrowych i jednej parterowej z poddaszem.

Zaraz za willa Aurelia stoi willa Mazowsze, wcześniej nazwana Pod Jesionem. Zbudowana w stylu szwajcarskim. Budowa rozpoczęła się w 1883 roku. Kolejno właścicielami jej byli: rodzina Bobrów z Lublina, Wasiłkowscy, następnie należała do Chełmickich, Piotrowskich i obecnie do Malickich. Willa składa się z dwóch brył: piętrowej od zachodniej strony i parterowej od wschodu.

Warto zatrzymać się przy kapliczce. Mieszkańcy wierzą że jest to figura św. Michała Archanioła, patrona Michała Górskiego, szanowanego dziedzica.

Kolejna posiadłość wybudowana przez Józefa Nagórskiego, ok. 1882 roku w szwajcarskim stylu. Willa Nagórze była letnią siedzibą Nagórskich. Wille dzierżawiła również przez wiele lat mecenasowa Helena Żółtowska. Prowadziła w niej pensjonat.
Po śmierci Józefa Nagórskiego wille Nagórze kupuje Wincenty Bulzacki, następnie przeszła w ręce Anastazji Księżopolską z rodziny Bulzackich – pianistkę koncertującą z Ignacym Janem Paderewskim. Przekazuje ona spadek Halinie z Lissowskich – Piechowej. Obecnymi właścicielkami posiadłości są: Halina Piechowa oraz jej córka Liliana Sawa. Willa składa się z trzech brył: środkowej parterowej i dwóch bocznych piętrowych. Budynek składa się z kilka werand zdobionych ornamentem roślinnym. Willa ma bogato zdobione nadokienniki, podokienniki, obramowania okienne.

Zaraz obok znajduje się willa Doktorska wybudowana w 1914 roku przez doktora Mariana Jakowskiego według projektu Stefana Stępkowskiego. Po śmierci doktora willa przechodzi w posiadanie jego dzieci, które sprzedają posiadłość Stanisławie Łubkowskiej, a w 1928 roku właścicielka zostaje Katarzyna Chlistunowa. Dzięki staraniom nowej właścicielki u mecenasa Wacława Salkowskiego willa przybiera nowy ładniejszy wygląd. Od roku 1950 willa staje się własnością Funduszu Wczasów Pracowniczych. Obecnie stanowi własność prywatną.

Następny w kolejności jest Biały Dworek wybudowany przed I wojną światową. Początkowo stanowił własność Sybiraka, Władysława Truszkowskiego i jego małżonki. Po ich śmierci dom przechodzi na własność córek Jadwigi i Heleny Truszkowskich. Założyły one w posiadłości w 1915 roku 4-klasową szkolę powszechną. W szkole nauczały również: Maria z Malewskich Jeleniew, Maria Wasiłkowska oraz Leokadia Górecka. Dobrze zdane egzaminy przez uczniów ze szkoły sióstr świadczyły o wysoki poziom nauczania. Siostry posiadały bogatą bibliotekę, z której korzystali również uczący się tam uczniowie. Szkoła funkcjonowała do roku 1920. W 1954 roku właścicielami willi staje się rodzina Abramowiczów. Od strony wschodniej willa jest parterowa, w części zachodniej dwukondygnacyjna. Od strony ulicy w części parterowej willi znajduje się oszklony ganek oraz nazwa willi. Część piętrowa posiada balkon. Od wschodniej i zachodniej strony usytuowane są ganki, nad którymi znajdują się werandy.

Z dala od ulicy widać wille Lira. Zbudowana na przełomie XIX i XX wieku w stylu szwajcarskim. Do roku 1954 była własnością rodziny Szołowskich. Następnie kupił posiadłość Jan Sieńko. Obecnie stanowi własność Ireny Sieńko. To drewniany parterowy domek z rozbudowanym strychem. Od jego południowej strony znajduje się oszklona weranda, nad którą znajduje się balkon. Nad balkonem widnieje napis „Willa Lira”. Element dekoracyjny willi stanowią nadokienniki z ornamentem roślinnym.

W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się willa Tolin z roku 1882. Pierwszym właścicielem posiadłości był Józef Talko – okulista. Od 1920 roku właścicielem jest Józef Konieczny. Od 1924 na potrzeby duchowieństwa posiadłość nabywa ówczesny biskup lubelski Leon Fulman. Zaraz po II wojnie światowej will została zajęta na potrzeby domu Pomocy Społecznej dla Dorosłych a od 1950 zajmuje ją Państwowy Dom Rencistów. Piętrowa willa otoczona jest pięknym ogrodem. Główne wejście do budynku znajduje się od strony ulicy. Ozdobione jest dwiema kolumnami i ośmioma niszami. Nazwa willi i rok budowy znajdują się na ścianie frontowej. Godne uwagi są zwieńczenia fasady oraz dwa gzymsy międzykondygnacyjne i dachowy. Wewnątrz budynku znajdują się cztery rzeźby. Na parterze „Posłów i Żniwo” oraz na piętrze „Zgoda i Jedność”. W willi bywali: Bolesław Prus z żoną Oktawią, Stefan Żeromski i Faustyna Morzycka, która prowadziła w budynku szkołę koedukacyjną. W willi siedzibę swoją miał również teatrzyk amatorski, którego założycielem była Faustyna Morzycka i Walentyna Nagórska.

Willa Zofiówka zbudowana w latach 1890 i 1893 przez Millerów z Lublina. Murowaną wille w roku 1905 odkupił od właścicieli Henryk Łusakowski. W roku 1926 spadkobiercy po Hensryku Łusakowskim sprzedali posiadłość Józefowi i Marii Sadowskim. Od 1967 roku jest ona w posiadaniu rodziny Gołębiowskich i Wójcików. Willa posiada dwie wierze z iglicami. Przy południowo-zachodniej wieży znajduje się część piętrowa budynku z balkonem. Na parterze znajduje się drewniana weranda. Od zachodniej strony jest także balkon.

Następna willa nosi nazwę Pod Kasztanem pobudowana została w stylu włoskim z latach 1883-1885 przez Fortunata Nowickiego. Upamiętnia przyjaźń miedzy doktorem a autorem „Starej baśni”. Po śmierci Nowickiego willa przechodzi na własność jego żony i przybranej córki Faustyny Morzyckiej, która prowadzi w willi tajną szkółkę dla dzieci z Bochotnicy i pobliskich wsi. W 1896 roku willę w spadku po Zenonie otrzymuje Maria Krajewska. Faustyna nie zechce przyjąć należnej jej części posiadłości. Od nowej właścicielki willę odkupuje Józef Francieszek Bagieński z Wołynia – weteran powstania węgierskiego. W 1911 roku od dzieci Bagińskiego wille odkupuje Nałęczowskie Towarzystwo Kredytowe, które od roku 1962 przemianowane zostaje na Bank Spółdzielczy. W latach 1911 do 1921 w willi mieszka doktor Wacław Lasocki. Od 1950 roku mieści się w jej murach Izba Porodowa. Po likwidacji porodówki – hotel dla pielęgniarek. W 1997 roku willa zostaje odkupiona od Banku przez prywatną osobę.

Na końcu alei znajduje się budynek zwany Domem Ludowym. Wybudowany w roku 1906 w stylu zakopiańskim z inicjatywy działaczy Towarzystwa Kredytowego: Gustawa i Bronisława Malewskich, Wacława Lasockiego, Stanisława Śliwińskiego. Projekt jest autorstwa Zenona Chrzanowskiego z Warszawy. W domu Ludowym swoja siedzibę miały: Nałęczowskie Towarzystwo Kredytowe, Stowarzyszenie „Oszczędność”, Szkoła Rolnicza, Muzeum ziemi Lubelskiej w Nałęczowie. Muzeum do roku 1908 mieściło się w Pałacu Małachowskich. Miało 3 działy: etnograficzny, przyrodniczy i archeologiczny. W sklepie który niegdyś mieścił się na parterze budynku pracował Antoni Szelburg, ojciec Ewy Szelburg. Dziś również mieszczą się tam sklepy na piętrze sale parafialne i siedziba Akcji Katolickiej.

Wracając w kierunku parku drugą strona Alei Lipowej mijamy Liceum Plastyczne im. Józefa Chełmońskiego. W roku 1966 oddano gmach na potrzeby szkoły. Specjalność szkoły jest meblarstwo artystyczne i zabawkarstwo. W szkole znajduje się stała ekspozycja mebli i zabawek wykonane przez uczniów oraz dwie galerie.

Niedaleko znajduje się willa Chata zbudowana w stylu zakopiańskim przed rokiem 1925 roku. Pierwszymi właścicielami byli Prokop i Zofia Korusiewiczowie. Parterowy dom z poddaszem z dwoma gankami wspartymi na czterech kolumnach w roku 1927 roku zakupiła rodzina Dydyńskich. Wille w gotowych elementach z Podkarpacia do Nałęczowa. Dekorację willi stanowią strychowe okiennice w formie „powiek”.

Za ogrodzeniem znajduje się wybudowana w latach 1903-1908 willa Aniela. Od roku 1948 właścicielka posiadłości była Koleta z Rzepeckich Olańska. Następnie posesje kupuje Halina Polańcyk i rodzina Zielińskich. Potem własność przechodzi na wnuki Zielińskich: Barbarę Szwarc i Annę Harasiewicz. W czasie wojny w wilii znajdowała się siedziba Urzędu gminy. Obecnie mieści się Krajowy Ośrodek Apostolstwa Ruchu Trzeźwości im. Św. Maksymiliana Kolbe. Przed okazałą willą stoi wykonany w 1996 roku wykonany przez Stanisława i Zbigniewa Strzyżyńskich posąg patrona z napisem: „Tylko miłość jest siła twórczą”, z drugiej strony napis „Maryja zwyciężyła”.

Spacerując Aleją Lipową dochodzimy do willi Pod Matką Boską, która powstała w stylu włoskim w latach 1896 do 1898. Należała do Agnieszki i Edmunda Raciborskich, potem do rodziny Bielskich, a od 1959 roku do Bartosiewiczów. Na ścianie umieszczone są dwie tablice. Od strony północnej znajduje się tablica poświęcona Bolesławowi Prusowi. Od wschodu widnieje napis ku czci Tadeusza Staicha:

W ogrodzie znajduje się także rzeźba – fontanna „Panna z rybą” autorstwa Stanisława Strzyżyńskiego. Obecnie znajduje się w budynku kawiarnia, restauracja i galeria sztuki- „Ewelinka”.

Za willą znajduje się parterowy budynek zwany domkiem Prusa, który wybudowany został specjalnie dla Pisarza.

Willa Nagórska, wybudowana w latach 1889-1893 projektu Adama Nagórskiego i Michała Górskiego znajduje się w zadrzewionym ogrodzie.

Tuż za willą Nagórskich, na placu przed Nałęczowskim Ośrodkiem Kultury umieszczona kamień z tablicą pamiątkową poświęconą Ewie Szelburg-Zarembinie. Kamień ufundowany została w 10-tą rocznicę śmierci pisarki przez Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa. Jej życie i twórczość nierozerwalnie związane są z Nałęczowem. W powieściach opisuje miejsca, ludzi i wydarzenia związane z Nałęczowem.