Zamek Kapituły Warmińskiej w Pieniężnie

Jak Feniks z popiołów

Pieniężno to miasto położone na Warmii. Jego dawna nazwa to Melzak, a z niem. Mehlsack. Miasto położone jest w pasie Wzniesień Górowskich nad rzeką Wałszą. Wzniesienie w swoim najwyższym punkcie osiąga wysokość 216 m. Tu na południowych stokach Góry Zamkowej bierze swój początek rzeka Wałsza, która tworzy poniżej Pieniężna głęboko wcięty jar – Rezerwat przyrody Dolina Rzeki Wałszy. W Dolinie wytyczono ścieżkę dydaktyczną, którą dojść można do klasztoru księży Werbistów.

Właśnie nad rzeką Wałszą wznosi się zamek. Ale wróćmy do samego Pieniężna.

Nie jest znana data nadania praw miejskich, niektóre źródła podają 1295 r. Jednak bardziej prawdopodobna jest data 1312 r. - przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim.

Zimą 1945 r. miasto doznało ogromnych szkód - zostało zniszczone w ponad 90%! Były to tak wielkie zniszczenia, że administracja polska nie zaliczyła Pieniężna do miast. Pieniężno odzyskało prawa miejskie dopiero w 1973 r.

Oprócz zamku, warto jest zobaczyć w Pieniężnie:
- kościół św. Piotra i Pawła z XIV wieku
- most kolejowy (wys. 30 m, dł. 160 m) z 1885 r., odbudowany w 1950 r.
- wieżę ciśnień z 1905 r.
- klasztor Księży Werbistów i fantastyczne Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów

W Pieniężnie znajdował się także kirkut, czyli żydowski cmentarz. Niestety spotkał go los wielu innych cmentarzy żydowskich na Warmii i Mazur. Obecnie na jego miejscu istnieje cmentarz żołnierzy sowieckich i cmentarz komunalny.

Przebudowy, odbudowy, zniszczenia - zamek w Pieniężnie

Zamek został zbudowany przez biskupów warmińskich w I połowie XIV wieku w stylu gotyckim. Początkowo składał się z jednego skrzydła - obecne zachodniego. Został on usadowiony na wysokim wzgórzu miasta i panował z tego miejsca nad całą doliną Wałszy.

Zamek był siedzibą burgrabiego. Fortyfikacje zamku tworzyły jeden system obronny z murami miejskimi, od miasta prawdopodobnie nie był oddzielony ani murem ani fosą.

Podczas walk polsko-krzyżąckich zamek został w 1414 roku spalony. Podczas odbudowy założenie powiększono do czterech skrzydeł.

W 1455 roku podczas wojny trzynastoletniej miasto poddało się Krzyżakom, a zamek spłonął w czasie odbicia miasta przez Polaków.

Od 1466 roku Pieniężno należało do Polski wchodząc w skład biskupstwa warmińskiego. Nie byle jaka persona była wówczas administratorem miast, bo sam Mikołaj Kopernik, który stąd wyjeżdżał na lokacje okolicznych wsi.

W latach 1589-1599 zarządcą zamku był książę Siedmiogrodu Andrzej Batory, biskup warmiński i kardynał. Podczas wojny polsko-szwedzkiej zamek został spalony i częściowo zburzony przez Szwedów w 1627 roku.

W 1640 r. zamek odbudowano w stylu barokowym. Stracił on wówczas swoje cechy obronne. W końcu XVIII wieku zamek zaczął popadać w ruinę.

XIX i XX wiek przyniósł kolejne zmiany. Przebudowany spowodowały w dużej mierze utratę gotyckiego i barokowego charakteru głównego budynku. Ok. 1870 r., ze względu na zły stan, rozebrano skrzydło wschodnie i południowe. Pozostałe skrzydła przebudowo na potrzeby administracji i sądu zaborcy pruskiego.

W latach 1920-1931 przeprowadzono remont skrzydła zachodniego umieszczając w nim szkołę i niewielkie muzeum regionalne. Niestety w 1945 r. zamek zdewastowano i spalono. Nie pomogła mu prowizoryczna konserwacja ruin w 1958 r.

Obecnie

W 2000 roku zamek został sprzedany prywatnemu właścicielowi za 20 tys. złotych, co stanowiło jedynie wartość działki. Władze miasta miały jednak nadzieję, że prywatny właściciel podźwignie finansowo remont zamku i przywrócenie go do życia. Odnowienie zamku zostało zapisane w umowie. Jednak nabywca się nie wywiązał ze swoich zobowiązań, a kilka lat później zmarł. Jego spadkobiercy nie wykazują zainteresowania obiektem.

Tak więc zamek nadal jest ruiną. Obejrzeć możemy 2 skrzydła przylegające do siebie pod kątem prostym. Lepiej zachowane skrzydło zachodnie było niegdyś częścią rezydencjonalną zespołu zamkowego. Budynek ten jest wzniesiony w dolnej partii z kamienia narzutowego, a w górnej z cegły gotyckiej. Natomiast skrzydło północne jest w dużo gorszym stanie. Mieszkał w nim dawniej burgrabia. To skrzydło wzniesione zostało później - w pierwszej połowie XV wieku, całość wykonano z cegły.