Elbląg to jedno z najbardziej malowniczych miast leżących na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Usytuowany jest na styku dwóch krain geograficznych – Żuław Wiślanych i Wysoczyzny Elbląskiej, a przepływająca rzek Elbląg, dzięki kanałowi, łączy go z innymi mazurskimi jeziorami. W Elblągu na uwagę zasługuje przede wszystkim malownicza starówka z licznymi zabytkami, wśród których warto wymienić zamek krzyżacki.
Zamek krzyżacki w Elblągu – siedziba komtura
Obecnie trudno w to uwierzyć, ale w XIII i na początku XIV wieku zamek krzyżacki w Elblągu był najważniejszą warownią zakonną w Prusach. Mieściła się tam siedziba mistrza krajowego oraz kapituły generalnej zakonu krzyżackiego. W roku 1309 w zamku zamieszkał wielki szpitalnik, który pełnił także funkcję komtura. Mimo że zamek w Elblągu miał tak duże znaczenie, do dzisiaj zachowała się tylko niewielka część zabudowań. Teraz swoją siedzibę ma tam Muzeum Archeologiczno-Historyczne.
Według ówczesnych kronik zamek miał zostać wybudowany w 1237 roku jako zabezpieczenie granic państwa. Wzniesiono go w miejscu, gdzie rzeka Elbląg wpada do wód Zalewu Wiślanego. Nie zachowały się jednak ślady tej fortecy. O wiele bardziej trwały zamek zaczęto budować w latach 1239/40, a do pracy użyto cegły i kamienia. Równolegle prowadzono budowę kościoła św. Andrzeja, w którym przechowywano później relikwie Krzyża Świętego.
W czasach swojej świetności zamek służył jako baza wypadowa dla rycerzy zakonnych, którzy podbijali kolejne ziemie plemion pogańskich. Po przeniesieniu stolicy do Malborka zamek w Elblągu nadal pozostawał jednym z najważniejszych w państwie – był siedzibą wielkiego szpitalnika i jednej z trzech krzyżackich mennic. Podczas wojny Polski i Litwy z zakonem krzyżackim w 1410 roku mieszkańcy Elbląga przejęli zamek i złożyli hołd polskiemu królowi. Miało to jednak tylko symboliczne znaczenie, gdyż po wycofaniu się wrogich wojsk, Krzyżacy powrócili na swoje włości.
Zamek przestał istnieć w 1454 roku podczas powstania Związku Pruskiego – zburzono go z rozkazu Rady Starego Miasta. Do czasów nam współczesnych zachowała się tylko część podzamcza, gdzie mieści się Muzeum Archeologiczno-Historyczne, fragmenty murów, baszty oraz XIV-wieczny browar. Przed siedzibą muzeum można także zobaczyć kolumnę, jest to relikt zamku wysokiego.
Badania archeologiczne na zamku w Elblągu
W czerwcu 2020 roku rozpoczęły się badania, mające na celu odnalezienie ukrytych w ziemi pozostałości zamku w Elblągu. Prace skupiają się na próbie odnalezienie zarysu fundamentów za pomocą georadaru, później dane zostaną przetworzone, a kolejnym etapem będą badania weryfikacyjne. Mieszkańcy miasta z niecierpliwością czekają na wyniki, które odpowiedzą na pytanie, gdzie dokładnie znajdował się zamek w Elblągu i jak mógł wyglądać.
Do czasów obecnych zachowały się pozostałości północnego podzamcza, w tym piwnice, XIV wieczny browar, fragment murów i baszty. Na piwnicach zachodniego skrzydła zamku znajduje się budynek z 1521 posiadający skromne, renesansowe formy. Przebudowany w 1599 początkowo pełnił funkcję klasztoru Brygidek, a następnie gimnazjum, a obecnie muzeum. Przed budynkiem relikt zamku wysokiego w formie kolumny
